Aslen Hadim’in Bolay köyünden ve âlimi çok olan geniş bir aileye mensup idi. Babası Mehmet Hulusi Efendi ile onun babası Büyük Hacı İsa Efendi de müderristi. Babası köyünden göç ederek Konya’ya yerleştiği için İsa Ruhi Bolay burada doğdu. İlk tahsilini Konya’da Tekke Mahallesi’nde bulunan Derviş Efendi Medresesinde yaptı. Hıfzını da burada tamamladı. Konya İdadisinden sonra İstanbul Darülfünunu İlahiyat Fakültesini bitirdi. Daha sonra Şeriye ve Evkaf Vekili de olan, Hadimli Mehmet Vehbi Çelik’ten* özel olarak şer’i dersler aldı. Samet Osman Efendi’den tasavvuf; Sivaslı Ali Kemali Efendi’den* mantık, İslam felsefesi ve kelâm gibi dersleri okuyarak kendisini çok iyi yetiştirip icazetli hoca oldu. 1903 yılında Üsküdar İdadisinde Arapça öğretmeni olarak göreve başladı. Daha sonra Konya Sultanisine atandı. Burada edebiyat ve ahlak dersleri de okuttu.
İmtihanlarını vererek Ekim 1916’da Darülhilafe Medresesinde Arapça (sarf ve nahiv) ve ahlak müderrisliğine tayin edildi. Bilahare burada müdürlük de yaptı. 22 Mart 1923 tarihinde, Konya’yı ziyareti sırasında Atatürk bu medreseye de uğrayıp İsa Ruhi Bolay’ın ahlâk dersine girdi. Atatürk, sonraki yıllarda profesör ve milletvekili olan sınıfın en küçük öğrencisi Hamdi (Ragıp Atademir)’den dersin tekrarını istemiş; yapılan açıklamadan hoşnut olmuştur. Daha sonra dersiam olarak 22 Şubat 1339/1923’te Fethiye Medresesine müderris tayin edildiyse de dershane yeterli olmadığı için derslerini Kapı Camii’nde verdi. 3 Mart 1924’te medreseler kapatılınca bunların yerine açılan Konya İmam-Hatip Mektebinde öğretmenliğe devam etti. Bu okulun da 1927 yılında kapatılması üzerine vaizlik görevi aldı. Yanı sıra özel olarak evinde öğrenci de okuttu. Konya eski müftü ve vaizlerinden Tahir Büyükkörükçü* bu özel öğrencilerdendir.
Yumuşak huylu ve iyi ahlaklı bir zat olan İsa Ruhi Bolay, bir trafik kazası sonucu 17 Şubat 1954’te Konya’da vefat etti.
Hac Rehberi adlı matbu bir eseri olan İsa Ruhi Bolay, İslâm’da Vasiyet adlı bir eser daha yazmışsa da basılmamıştır.
Hacı İsa Ruhi Bolay
