Abidin Paşa, 5 Rebiyülevvel 1259/24 Mart 1843 Salı günü Preveze’de doğdu. Arnavut’un ileri gelen kişilerinden Prevezeli Ahmet Dino Bey’in oğludur. “Dino” olarak tanınan ailesi Şam kökenlidir. XVII. yüzyılın sonlarında buradan Dilvinye (Delvine)’ye yerleşen aile reisinin adı ise Hüseyin Ağa’dır. Abidin Paşa’nın büyük dedesi olan Hüseyin Ağa’nın oğlunun ismi Ali, onun oğlunun ismi Zeynel Abidin ve onun oğlu, yani Abidin Paşa’nın babasının adı ise Ahmet Bey’dir. Devlete büyük hizmetleri dokunan Ahmet Bey, Konya’ya sürgün edilir ve burada kolera hastalığından vefat ederek, Alâeddin/Sultanlar Türbesi’nin yakınlarına defnedilir.
İyi bir tahsil gören Abidin Paşa, küçük yaşlarda Türkçe, Rumca, Arapça, Farsça, İtalyanca, Arnavutça ve Fransızca öğrendi. 1863’te İstanbul’a geldi. İki yıl sonra, yirmi iki yıl boyunca görev yapacağı saraya silahşor olarak girdi. Bu görevin ardından Preveze mutasarrıf muavinliği, merkez kaymakamlığı ve mutasarrıf vekilliği görevlerinde bulundu. Tekrar İstanbul’a dönen Abidin Paşa, önce Aydın’a, 1872’de ise İzmir Hukuk Temyiz Meclisi ikinci reisliğine ve ardı sıra yeni kurulan Hukuk Komisyonu başkanlığına tayin edildi. Hukuk Komisyonunun kaldırılması üzerine de Sofya mutasarrıflığına tayin edildiyse de gitmeyip, Erbaa, Tekfur Dağı ve Varna’da mutasarrıflık yaptı.
1873’te İstanbul’un ilk borsa komiserliği görevine getirildi. Bu görevi sırasında Babıâli’de birçok komisyonda görevler aldı. İki dereceli mebus seçimleriyle ilgili nizamname taslağını II. Abdülhamit’in emri üzerine hazırladı. Osmanlı-Rus Harbi sırasında borsa komiserliği görevine ek olarak Yanya’da kurulan Sevkiyat-ı Askeriye Komisyonu başkanlığına tayin edildi. Ayrıca Yenişehir mutasarrıflığı da kendisine verildi. Doğu ıslahat hareketleri için Diyarbakır’a gönderildi. İlerleyen yıllarda Rumeli beylerbeyi unvanıyla Sivas komiserliği ile Sivas valiliğine, altı ay sonra da Selanik valiliğine tayin edildi. 09.06.1980-12.09.1980 tarihlerinde üç ay üç gün Hariciye Nazırlığı yaptı. Bu görevden alındıktan sonra Mecidî Nişanı verilerek Adana valiliğine gönderildi.
Dört yıl dokuz ay bu görevde kalan Abidin Paşa, 1884’te tekrar Sivas valiliğine, bir sene sonra ise, yedi sene yedi ay görev yapacağı Ankara valiliğine atandı. Son olarak Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz adaları) valiliği yapan Abidin Paşa, buradan emekli olunca İstanbul’a döndü. Ancak Yemen ıslahatı için kurulan komisyona tayin edildi.
İstanbul Merkez Efendi Dergâhı Postnişini Nureddin Efendi’ye müntesip olan Abidin Paşa, 15 Rebiyülevvel 1324/09 Mayıs 1906’da, Yıldız Sarayı’ndaki görevi sırasında kalp krizi sonucu vefat etti. Fatih Türbesi avlusunda metfundur.
Abidin Paşa, büyük bir devlet adamı olmasının yanında bir âlim ve ediptir. Bildiği birçok dilin edebiyatına da vâkıf olan biridir. Yunanca yazı ve şiirleri İstanbul’da çıkan Neogolos isimli gazetede yayımlanmıştır. İmam Busirî’nin Tercüme ve Şerh-i Kasîde-i Bürde’si (İstanbul 1304, 1324), Âlem-i İslâmiyye (Müdâfaa) (İstanbul 1315), Meâlî-i İslâmiyye (İstanbul 1315), Saâdet-i Dünyâ (1312/1894), Türkçe Nahv-ı Arabî (1312/1894), Konsolid Hava Oyunları İstikrâzât (1291/1874) gibi eserleri bulunmakla birlikte, asıl şöhretini “Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf” adlı altı ciltlik eseri ile kazanmıştır. Mesnevi tercüme ve şerhleri içerisinde önemli bir yeri olan bu eser, Mesnevi’nin yalnızca ilk cildine yapılan altı ciltlik şerhtir. Abidin Paşa, İstanbul’da basılan bu şerhinin başında “Mevlâna’nın Soyu ve Hayatı” başlığı altında ismi ve lakapları, babası tarafından soyu ve Belh’ten Konya’ya hicretinden uzun uzadıya bahseder. “Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerîf” isimli eserin birinci cildini 1884’te Adana’da yazmaya başlayıp, 1885’te Sivas’ta tamamlamıştır. Birinci cildi tamamladıktan sonra 1303/1885 yılında Sivas ve İstanbul’da; II, III ve IV. ciltleri ise Ankara’da; altın cildin tamamını ise İstanbul’da Tahir Bey Matbaasında 1305-06/1887-88 yıllarında bastırmıştır.
Abidin Paşa
