Emir Celaleddin Mahmut, Türkiye Selçuklu Devleti’ne önemli hizmetlerde bulunan bir devlet adamıdır. Doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Selçuklu Devleti’nde değişik kademelerde hizmetlerde bulunmuştur. Kayseri’de medresede âlimlik ve Konya’da kadılık yapmıştır. Selçuklu şehzadelerine atabeylik, sarayda müşriflik, müstevfilik ve Selçuklu Saltanat Naipliği görevlerinde bulunmuştur.
Kerimeddin Aksarayî, Celâleddin Mahmut’tan “Emîrü’l-huccâc oğlu” olarak söz etmektedir. Eğer bu ismi lakap olarak kullanmadıysa Emir’in babası hac organizasyonundan sorumlu ve yetkili bir insandı. Aksarayî, Emir Mahmut’tan övgüyle söz etmektedir: “Mecdeddin Muhammed vezir olunca Celaleddin Mahmut müstevfi (maliye nazırı) oldu. Ülkenin maliyesini düzene koydu. Celaleddin Mahmut doğru sözlü, doğru özlü insanlık örneği bir zattı. Kerem ve kalem sahibi, yüksek seciyeli, bilgi ve fazilet alanında bir meşale gibi parlaktı. Müstevfilik makamı sanki onun için biçilmiş bir kaftandı”. İbn Bibi Celaleddin Mahmut’un müstevfilik görevi için: “Müstevfilik vazifesi büyük âlim, müsrif’ül-mülk Celaleddin Mahmut’a tevcih olundu. Celaleddin Mahmut imkânı nispetinde kendi işini başarmaya çalıştı.” demektedir.
Celaleddin Mahmut, IV. Kılıçarslan’ın müstakil zamanında (1261) Selçuklu Devleti’nin teftiş dairesi reisi oldu. III. Keyhüsrev zamanında Divan-ı İstifanın başına geçti. Celaleddin Mahmut tarihimizde soyu itibariyle az bilinen bir insandır. Kadı Burhaneddin’in annesi Emir Celaleddin Mahmut’un torunudur.
Celaleddin Mahmut, devlet hizmetlerine sultan Gıyaseddin Keyhüsrev III (1237-1246) devrinde girdi. Müstevfilik ve naiplik yaptığı dönemde devlet yönetiminde etkin rol oynadı. Bu dönem Selçuklu Devleti’nin kriz ve çöküş devriydi. Devlet Moğol egemenliği altına girmiş, Anadolu’da dirlik ve düzen bozulmuştu. Üstelik ülke içinde iç mücadeleler başlamıştı. Bu kritik dönemde Emir Celaleddin ülke sorunlarıyla yakından ilgilendi ve çözüm yolları aradı. Celaleddin Mahmut Moğollara karşı ayaklanan Hatıroğlu Şerafeddin’in yanında yer aldı. Hatta Sultan Gıyaseddin’i taraf olmaya ve Niğde’ye gitmeye ikna etti. Hatıroğullarının tehditleri yüzünden atabey ve müstevfinin can güvenliği kalmadı.
Selçuklular Karamanoğularını tenkil edince zaferlerini bildirmek üzere kadı Celaleddin Mahmut’u Abaga Han’a elçi olarak gönderdiler. İlhanlılar bu hizmet ve muvaffakiyetlerinden dolayı vezir Fahreddin Ali’ye bir teşrif (hil’at) gönderip ona “Kavâm’ül- mülk (memleketin dayanağı)” lakabını verdi. Celaleddin Mahmut da hanın ihsanlarına nail olarak müstevfilikle birlikte saltanat naipliğine getirildi ve devletin idaresi bu iki şahsın ellerine bırakıldı.
Emir Celaleddin, Mevlâna’nın muhibbi ve yakın dostuydu. Ahmet Eflâki Mevlâna Celaleddin Rumi ve Emir Celaleddin Mahmut arasındaki ilişkiden şu şekilde söz etmektedir: “Sahip Fahreddin, Muineddin Pervâne ve Celaleddin Müstevfi gibi şehrin bütün emirleri hep birden Mevlâna’nın ziyaretine geldiler. Medresenin sofası ve sahnı öyle doldu ki, hiçbir yer kalmadı; arkadaşların hepsi dışarı çıktılar. Celaleddin o gün bunlara o kadar ilahi bilgiler, latif, zarif şeyler nakletti ki, sahifelere sığmaz. Bunların susuzluklarını öyle giderdi ki hepsi Tanrı’nın şarabından mest oldular. Bir gün Celaleddin Müstevfi büyük bir ziyafet tertip etti ve bütün ileri gelenleri çağırdı. Bu yemekten sonra Emir Celaleddin Mevlâna’ya mürit oldu ve dostlara da kıymetli hediyeler verdi.”
Celaleddin Mahmut bir devlet adamı olduğu kadar aynı zamanda bir hayırseverdi. Çok sayıda nadide eserin inşasına vesile oldu. Kayda geçen hayri eserleri şunlardır. Konya’da bir hankâh kurdu ve onu zengin vakıflarla besledi. Kendi adıyla anılan Müstevfi Hamamı’nı yaptırdı. Abdülmü’min Mescidi’ni yeniledi. Büyük bir külliye inşa ettirdi ve içine kitaplık yaptırdı.
