Karatay ilçesi sınırları içerisinde ve Mevlâna Türbesi çevresindeki mahalle asırlar boyu resmî kayıtlarda Türbe-i Celaliye, Celaliye Mahallesi, Civar-ı Türbe Mahallesi, son dönemlerde de Civar Mahallesi olarak geçmiştir.
Mahalle doğuda Dolap Mektep ve Sarıhasan mahalleleri, kuzeyde Zincirlikuyu ve Durakfakih mahalleleri, batıda Babıaksaray ve Pürçüklü mahalleleri ve güneyde Pirimehmetpaşa Mahallesi ile çevrilidir. 1923 tarihli bir krokide türbenin batısında küçük bir mahalle Serçe Mahallesi adını taşımaktadır.
924/1518 yılı Yavuz Sultan Selim dönemi Konya mahalleleri listesinde mahallenin adı geçmektedir. Mahallenin tarihinin daha eskilere gittiği muhakkaktır. Kanuni dönemi il yazıcı defterine göre mahalle, 85 nefer ve 65 haneden ibaretken, 992/1584 yılında III. Murat döneminde mükellef sayısı 213’e yükselmiştir.
Kanuni döneminde Konya’da mahalle sayısı seksen sekizdir. Civar, 85 nefer ve 65 hane ile Konya’nın en kalabalık mahallesidir. III Murat döneminde mahalle sayısı 123’e yükselen Konya’da 213 mükellefle Civar Mahallesi yine birinci sıradadır. Bu dönemlerde ikinci sıradaki mahalle de Şeyh Sadreddin Mahallesi’dir.
1264/1848 yılı vergi mükellefleri listesinin başında yer alan Civar Mahallesi’nde altı sınıfta vergi mükellefleri sayısı 145 olarak tespit edilmiştir. Civar Mahallesi’nde oturanlar avarız vergisinden muaf tutulmuştur.
Civar Mahallesi’nin en meşhur sokağı Celal Sokağı’dır. Tarihî Celal Çeşmesi de bu sokaktadır. 1235/1819-20 yılında yaptırılan çeşmeden Dutlu suyu akıtılmıştır. Çeşme, 1294/1877-78 yılında tamir edilmiştir.
Civar Mahallesi, Cumhuriyet Döneminde tarihî doku yönünden Konya’da en çok değişikliğe uğrayan mahallelerin başında gelmektedir. Dergâh’ın güneyindeki kapı, Hamuşan (Susmuşlar) Kapısı adını taşır. Vaktiyle bu kapı ile Üçler Mezarlığı arasında dar bir yol vardı. Şimdiki Sultan Selim Camii şadırvanının bulunduğu yerde küçük bir hazire bulunuyordu. Bu dar yolun kenarındaki tarihî Türbe Hamamı bir gecede yıkılıp, bu hazire kaldırılarak bu dar yol genişletilmiştir. Bu bölgedeki Âşık Şem’î’nin kabri sonradan Ankaravi Mehmet Dede tarafından ortaya çıkarılmıştır. Eski çelebi evleri de bu bölgede idi.
Türbenin batısında yer alan aşevi, mutfak, menzilhane, ahır ve tabhaneden oluşan tarihî Selimiye İmareti, XIX. yüzyıl içerisinde Buğday Pazarı bir süre de Sipahi Pazarı olarak kullanıldı. Kadınlar Pazarı yapılmadan önce, imaret çevresi ve Sultan Selim Camii’nin önü kadınlar pazarı idi. Muvakkithane, Başaralı Konağı, Âşıklar Kahvesi olarak bilinen meşhur Sulu Kahve, II. Selim tarafından yaptırılan Selimiye imareti yanındaki Kurşunlu Han, yine Türbe civarındaki Kiremitli Han, Sultan Veled Medresesi adıyla anılan ve Cumhuriyet Döneminde Anafartalar İlkokulu adıyla açılan okul da bu bölgede idi. Bu tarihî dokunun tamamı 1958 yılında Türbe Meydanı açılırken kaldırıldı.
Yakın bir tarihte Türbe’nin doğusundaki bölge tamamen istimlâk edilerek çevrede mevcut tarihî evler restore edilmiş, yanlarına eski Konya evlerinin benzerleri inşa edilmiştir. Civar Mahallesi’nin kuzey tarafında genişletilen yolların üzeri yeni işyerleri ile dolmuş, eski mahalleden sadece Asmalı Mescit çevresinde çok az bir yer kalmıştır. Çelebi daireleri ile Eski Kütüphane Medresesi de bu bölgededir.
1-10 Nisan 1661 tarihli KŞS kaydı ev satışı ile ilgilidir. Ve ev yeri, Türbe-i Celaliye Vakfı’na on akçeye icarlıdır (KŞS (Sak), 11/). Çevredeki evlerin birçoğu bu durumdadır.
Meram’da bağ, Türbe Önü’nde ev sahibi olmanın bir ayrıcalık sayıldığı dönemlerde Konya’nın en kalabalık mahallelerinin başında Civar Mahallesi gelirken, 2007 yılında mahallenin nüfusu 913’tür. Mahalle, 2009 yılında yapılan düzenlemeyle çevresindeki mahallelerle birlikte Aziziye Mahallesi’ne dâhil edilmiştir.
Rüyasında Hazret-i Mevlâna’nın: “Civarımıza gel” iltifatına mazhar olan Topbaşzade Ahmet Kutsi Efendi’nin evlendiği hanımın evi de Dergâh’ın doğu sınırındadır. Ahmet Eflâki’nin kabri de bu evin bahçesinde bulunmuştur. Müderris, hattat Ağazade Bekir Sami Efendi (1843-1918), yine müderris ve hattat Ali Rıza Efendi (1864-1927), Abdurrahman Hoca, Şems Dedesizade Derviş Ahmet Efendi (1290/1878-1362), belediye başkanı Şevki Ergun (1306/1890-1954), Âşık Fahri (d. 1148/1735) ve Konya senatörü ve şair Feyzi Halıcı Civar Mahallesi’nde yetişen değerlerden bazılarıdır.
Civar Mahallesi Haritası
