Geçmişten günümüze ulaşan, en eski tekniklerden biri olan çarpana, ağaç karton, kalın deri, presbant vb. malzemelerden köşelerinin sivriliği giderilmiş ve birer delik açılmış olarak, kare ya da çokgen şeklinde hazırlanan dokuma aracıdır. Çarpana deliklerinden birer iplik geçirilip, çarpanaların belli bir sisteme göre hareket ettirilmesiyle oluşan ağızlığa atkı atmak suretiyle yapılan dokumaya çarpana dokuması denir.
Anadolu’da ise çarpana dokumacılığı, oldukça eskilere dayanan bir kültür mirası olarak sürmektedir. Daha çok yaylak-kışlak hayat yaşayan Türkmen grupları bu geleneği devam ettirmektedir. Ancak teknolojik gelişimin getirdiği seri üretilebilen, ucuz olan eşyalar bugün çarpanaların üretimini ve kullanımını oldukça azaltmıştır. Konya’nın Hotamış, Çumra, Ilgın, Ereğli, Beyşehir, Nuzumla, Akşehir gibi dokuma kültürü olan pek çok yöresinde üretim sürekli var olmuştur.
Konya bölgesi ve Anadolu’nun genelinde ağaç evler ile çadırlar, un, bulgur, bakliyat gibi gıdaları muhafaza etmek için, kilim-cicim-zili-sumak teknikleriyle dokunan çuvalların kenarlarına taşıma kolaylığı için, kemer, baş tuvaletlerinde kenarlarına altın dikilerek, çocuk ve eşya taşımak için, binek veya eşya taşımaya mahsus hayvanların eğerlerinde, cirit oyunlarında, gelin alaylarında, gezilerde, yarışlarda çarpana kullanılmıştır.
Dokumada kullanılan çarpana levhaların sayısı arttıkça, çözgü ipliği de fazlalaşacağından dokumanın eni de genişler. Çarpanaların deliklerinden çözgüler geçirilip dokumaya hazır hale getirildikten sonra 90 derece öne veya arkaya döndürülür. Bu hareket esnasında üstteki ve alttaki çözgüler yer değiştirir. Çarpana levhalar her çevrildiğinde, çözgü ipliklerinin arasından atkı ipliği geçirilir. Dokuma kılıcı ile sıkıştırılır. Çözgü ipliklerinin çarpanalardan geçişi ve hareket metotlarına göre farklı dokuma ve desenler elde edilebilir. Çözgü yüzlü bir dokuma tekniğine sahip olan çarpanada farklı desenler elde edilmesinde çözgü iplikleri etkendir.
Çözgü ipliklerinin çarpanalardan geçiş metotlarına göre düz, orta, ayna ve grup simetri, hareket metotlarına göre ise fitilli örgü, saç örgü, tel örgü, pirinç örgü ve strüktür gibi farklı teknikleri vardır.
Çarpana
