Karatay ilçesi, Hacı Hasan Mahallesi, Hacı Hasanbaşı Caddesi üzerinde yer alan cami, güney ve batı yönlerde konutlarla kuşatılmıştır. Caminin doğu cephesindeki girişin önünde günümüzde kapatılmış hâlde çıngıraklı bir kuyu ve caddenin karşısında 1908 tarihinde Seyyit İbn-i Ehmir Efendi tarafından yaptırılmış sivri kemerli ikiz çeşme bulunmaktadır.
Giriş kapısı üzerinde yer alan günümüz Türkçesi ile yazılmış kitabeye göre H 1181/M 1767-68 senesinde yaptırılan caminin, bani ve ustasına dair bir bilgi bulunmamaktadır.
Düz yonu ve moloz taş kullanılarak yığma tekniğinde inşa edilmiş olan caminin subasman kotundan üst seviyesi harçla sıvanmıştır.
14,10x18,60 m ölçülerindeki cami, yaklaşık kare planlı bir harim ile harimin kuzeyinde girişin iki yanına eklenmiş odalardan meydana gelmektedir. Doğu beden duvarındaki dilatasyondan ve duvar kalınlıklarından anlaşıldığı kadarıyla yapının kuzeyindeki son cemaat yeri, sonradan kapatılmak suretiyle bu odalar oluşturulmuştur.
Caminin üstlerinde birer pencere açıklığı bulunan iki ayrı girişi bulunmaktadır. Doğu cephedeki giriş, son cemaat yerindeki odaya açılmakta ve buradan da camiye girilmektedir. Asıl giriş ise caminin kuzeyinde yer alan ve iki odanın arasındaki 2,00 m genişliğindeki koridora açılan, kabaralı çivilerle süslenmiş iki kanatlı kapıdan sağlanmaktadır.
Basık kemerli ahşap bir kapıdan geçilerek girilen harim, her birinde üçer adet ahşap ayağın yer aldığı iki ayak sırası ile mihraba dikey yönde uzanan üç sahna ayrılmıştır. Ayakları birbirine ve beden duvarlarına bağlayan kemerler, ahşapla kapatılarak özgün görünümleri ortadan kaldırılmıştır.
Caminin güney cephesinde altta iki, üstte üç; kuzey cephede altta ve üstte ikişer; doğu ve batı cephelerde altta ikişer üstte dörder olmak üzere toplam yirmi bir penceresi bulunmaktadır. İçten dışa doğru şevli olarak yapılmış olan dikdörtgen biçimli pencerelerden alttakiler üsttekilere göre daha büyük boyutludur.
Dışta Marsilya kiremidi kaplı kırma çatı ile örtülü cami, içte mihraba paralel yönde uzanan silindirik ahşap kirişlemeli tavan ile örtülüdür.
Caminin, ahşap mihrabı, üzerinde kandil ve perde motifi ile süslü bir niş çevresinde gelişen delik işi tekniğinde yapılmış geometrik geçmeler ve bitkisel motiflerin aplike edildiği kuşaklardan oluşmaktadır. Ahşap minberin aynalık ve korkuluğuna da delik işi tekniğinde hazırlanmış motifler aplike edilmiştir. Caminin doğu beden duvarında yarım daire planlı bir nişe sahip vaaz kürsüsü bulunmaktadır. Harimin kuzeyinde ortasında mihraba doğru çıkma yapan bir köşk bölümü bulunan ahşap mahfil katı yer almaktadır.
1930’lu yıllara kadar Pir Mehmet Ağa adı ile tanınan cami, bir dönem Hacı Cemil Camii, ardından da Çataloğlu Camii adını almıştır. Mihraba dikey yönde üç sahna ayrılan, ahşap direkli cami geleneğinin önemli örneklerinden olan caminin, yapım tarihini ve banisini kesin olarak ortaya koyan bir belge bulunmamaktadır. Ancak yapının genel özellikleri dikkate alındığında XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarına tarihlemek mümkündür.
Çataloğlu Camii
