Çay Camii, Sille Deresi’nin güneyinde yer alır. Bu sebeple “Çay Camii” adıyla anılagelmiştir. Sille’nin eski çarşı merkezinde bulunurken, çarşının kapanıp boşalması sonucu bir mahalle camii konumuna düşmüştür. Çay Camii’nin kesin yapım tarihi bilinmemektedir. 1976 yılında Silleli Halil İbrahim Sayar öncülüğünde büyük bir onarım görmüştür. Camiye ulaşmak için Sille Deresi üzerine betonarme kemerli bir köprü yapılmıştır. Caminin eğimli arazi üzerinde bulunması sebebiyle cami son cemaat mahalline on basamaklı merdivenle çıkılmaktadır. Son cemaat mahalli, diğer Sille camileri son cemaat mahallerinden farklı plan düzeni göstermektedir. Caminin Sille Deresi’nin güney kıyısında bulunması sebebiyle, son cemaat bölümünün ön revak ahşap sütunları destek duvarı üzerine yerleştirilmiştir.
Son cemaat mahalline çıkış merdivenleri, bu destek duvarının arkasında, iki yönlü olarak yapılmışlardır. Son cemaat revakı mihrap duvarına paralel iki sahınlıdır. Sahınlar iki ahşap sütunun taşıdığı destek sırasıyla ayrılmış olup tavan kirişleri güney-kuzey doğrultusundadır. Güney sahın üç yönden duvarla çevrilmişken kuzey sahın doğu ve batı yönlerde kısa duvar ve bursa kemerli açıklıklar, kuzeyde ise beş ahşap sütunun taşıdığı dört açıklıklı, bursa kemerli revak şeklindedir. Saçaklar kavisli ahşap kaplamadır. Ortadaki ahşap sütunun üzerindeki yastık özenle profillendirilmiştir. Son cemaat revakını doğudan ve batıdan sınırlandıran duvarlara altta büyük dikdörtgen pencereler, üstte küçük kemerli tepe pencereleri açılmıştır. Giriş aksının iki yanındaki bölümler, bir sekiyle, giriş zemininden yükseltilmiştir. Son cemaat revakı cami haremi ile ortada büyük kapı yanlarda altta iki büyük dikdörtgen pencere ve üstte üç küçük yuvarlak kemerli tepe penceresiyle irtibatlandırılmıştır. Giriş kapısı, ortada, giriş mihrap aksında yer alır.
Cami harimi mihrap duvarına dik üç sahınlıdır. Sahınlar birbirinden beşer ahşap sütunun taşıdığı iki destek sırasıyla ayrılmışlardır. Tavanın sık ahşap kirişleri doğu-batı doğrultusundadır. Ahşap sütun başlıkları özenle profillendirilmişlerdir. Cami güneye altta iki dikdörtgen, üstte yuvarlak basık kemerli iki ve mihrap üstünde bir yuvarlak pencereyle açılır. Doğu ve batı cephelerde ise altta dört dikdörtgen, üstte dört basık kemerli penceresi bulunmaktadır. Doğu cephede minarenin bitiştiği noktadaki pencere boyut olarak daha küçük tutulmuştur. Minare caminin doğusunda ve camiye bitişiktir. Altta kübik kaide üzerinde sekiz yüzlü geçiş bölgesi bulunmakta, pabuç kesik koni biçimindedir. Silindirik gövde, alta taş bir bilezikle çevrilirken, üstte taş bilezik ve mavi çini bordürle çevrilmiştir. Şerefe geçiş bölgesi dışa taşan, altı kademeden oluşmakta, şerefe korkuluğu düz taş levhalardan yapılmıştır. Petek silindiriktir. Üste bir çini bordür üzerinde kurşun kaplı ahşap külah ve alemle bitirilmiştir. Caminin sanat yönünden dikkati çeken elamanları ahşap sütunlar üzerindeki profilli yastıklar dışında kürsü, mihrap ve minberdir. Kürsü geç dönem ahşap işçiliği gösterir. Mihrap büyük ölçüde tahribata uğramıştır. Ancak kalan motiflerden mail kesim bitkisel motifli tebliği bulunduğu anlaşılmaktadır. Mihrap nişini çerçeveleyen bordür üzerindeki ahşap oymaların onarımı, onarımı yapan ustanın vefat etmesi sonucu, yarım kalmıştır. Ancak temelde diğer Sille cami mihraplarıyla büyük benzerlikleri bulunmaktadır. Minber, mihrap gibi diğer Sille camileri ahşap minber örneklerinden biridir. Ahşap minber üzerindeki mail kesim bitkisel motifli oymalar XIX. yüzyıl geç dönem Osmanlı süslemeleri özelliğini taşımaktadır.
Çay Camii
