Alâeddin Tepesi’nin güneyinde, Meram ilçesi sınırları içerisindedir. Doğusunda Kürkçü ve Kalecelp, güneyinde Şeyh Osman Rumi ve Şekerfuruş, batısında Abdülaziz mahalleleri, kuzeyinde Alâeddin Bulvarı ile çevrili olan mahalle, Selçuklu Döneminden günümüze intikal eden tarihî mahallelerden biridir.
Mahalle, adını Selçuklu Döneminin ünlü kadı ve ilim adamlarından Kadı Âlemşah’ın (Gazi Âlemşah) Arabaoğlu Makası’nda Araboğlu Kosti evi* ile eski II. Ordu binasının güneyindeki alanda yaptırmış olduğu medrese, zaviye ve mescitten oluşan külliyeden almıştır. Mehmet Önder, külliyenin, XIII. yüzyıl sonlarına doğru Zeyneddin Kadı Kalemşah tarafından yaptırıldığını ifade eder (Önder, 1971, 154).
Mahallenin adına pek çok şeriye sicilinde rastlanmasına rağmen, külliye ile ilgili olarak XVII. yüzyıldan itibaren zaviye ve medrese ile ilgili kayıtların bulunmaması zaviye, mescit ve medresenin bu tarihlerden itibaren faaliyette bulunmadığını göstermektedir. Külliyenin son kubbeli taş yapı kalıntıları da Fahreddin Paşa Parkı* yapılırken ortadan kaldırılmıştır (Konyalı, Konya Tarihi, 1964, 361). Bu külliyenin güney tarafında muhtemelen küçük bir de hazire bulunmaktaydı. Külliyenin güneyinde yer alan Altay Sokağı esnafının, sokaklarında elektrik direkleri için açılan çukurlardan kafatasları çıktığını belirtmeleri bu tahmini kuvvetlendirmektedir.
Mahallenin 924/1518 yılı Yavuz Sultan Selim dönemi Konya yazımında, Konya mahalleleri arasında adı geçtiği gibi, Kanuni devrine ait bir ilyazıcı defterinde de mahalle sekiz nefer ve yedi hane olarak gösterilmektedir. III. Murat dönemi 992/1584 yılı Konya Tahrir Defteri’nde ise mükellef sayısı on iki olarak tespit edilmiştir.
1264/1848 yılı Temettü Defteri’ne göre Gazi Alemşah Mahallesi (Mahalle-i Rum) en yükseği 150, en düşüğü on üç kuruş olmak üzere altı sınıf üzerinden vergilendirilmiştir. Batı bitişiğinde yer alan Abdülaziz Mahallesi’nde en yüksek verginin elli kuruş olduğu dikkate alındığında, o dönemde Gazi Alemşah Mahallesi’nin ekonomik gücünün bir hayli yüksek olduğu anlaşılmaktadır.
Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Konya’da iki mahallenin sakinlerinin çoğunluğunu Hıristiyan cemaat oluşturmaktaydı. Bunlardan Çifte Merdiven Mahallesi’nde Ermeni, Gazi Alemşah Mahallesi’nde de Rum nüfusu Müslüman nüfusuna baskındı. Osmanlı Dönemi resmî kayıtlarında Çifte Merdiven Mahallesi için Mahalle-i Ermeniyan, Gazi Alemşah Mahallesi için de Mahalle-i Rum tabirleri kullanılmıştır. Bu mahallelerin gayrimüslim halkı mübadele sırasında yurtdışına çıkarılmış, onlara ait evler de maliye hazinesine intikal ettirilmiştir.
XX. yüzyıl başlarında, bugünkü Terziler İş Hanı’nın karşısındaki alanda geniş bir Rum Mezarlığı bulunmakta idi Sonradan buraya işyerleri ve meskenler inşa edildi. Yine bu dönemlerde II. Ordu binasının bulunduğu yerde Dr. Dodd’ın kurduğu Amerikan Hastanesi* yer alıyordu.
Mahalle, tarihî yapı bakımından oldukça zengindir. Sırçalı Medrese, Kadı Mürsel Camii, Saint Paul Kilisesi, Meram Halk Eğitim Merkezi binası ve Araboğlu Kosti’nin konağı mahalle sınırları içerisinde yer almaktadır. Atlı tramvay*, Araboğlu Kosti’nin evi önünde makas değiştirdiği için bölge, Araboğlu Makası olarak anıldı. Marunîlere ait pek çok tarihî ev de yine bu cadde üzerinde idi.
Bir zamanlar askerlik şubesi olarak kullanılan, belediye tarafından II. Ordu kumandanı olduğunda Fahreddin Paşa’ya tahsis edilen Sırçalı Medrese’nin hemen arkasındaki tarihî ev, sonradan yıkılarak yeri park haline getirilmiştir. Parkın güneyinde yer alan sokak, Şube Sokağı adıyla bu hatırayı yaşatmaktadır. Sırçalı Medrese’nin karşısında Fahreddin Paşa’nın faytonları ile atlarının bulunduğu ahırlar; güney köşesinde de Hekim Kızlar Mektebi yer almakta idi. Sonradan Altınçeşme İlkokuluna çevrilen Fransız Mektebi de mahallenin güneyinde yer almaktaydı. Bir zamanlar atlı tramvay da bugünkü Mimar Muzaffer Caddesi’nden geçirilmişti. Kilise ile ordu binası arasında sonradan açılan yolun güneye bakan tarafında Şahap Fotoğrafhanesi buluyor, daha batıda da Rus Konsolosluğu yer alıyordu.
Konya iç surunun kalıntılarının bir bölümü Kadı Mürsel Camii’nin kuzeyindeki dershanenin bodrum katında muhafaza edilmektedir. Kadı Mürsel Camii’nin güneydoğusunda bulunan iki katlı ahşap ev, Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın* annesinin evi idi. Şairin çocukluk yılları bu evde geçmiştir.
Yetmiş-seksen yıl önce tamamen meskenlerden oluşan Mimar Muzaffer Caddesi, Sırçalı Medrese Caddesi, Altay, Şube ve Kadıkalemşah sokakları tamamen işyerleri ile dolmuş, bölge eğitim kurumlarının yoğunlaştığı bir merkez hâline gelmiştir.
Mahalle sakinlerinin hemen hemen tamamı yenilenmiştir. Mahallenin bir bölümü büyük bir gelişme gösterirken, güney doğusunda geniş bir alan da son yıllarda harabe hâline dönüşmüştür.
Son mahalle düzenlemesinde Sahibi Ata Mahallesi’ne dâhil edilen mahallenin, 2007 yılı sayımında nüfusu 1.988’dir.
Gazi Alemşah Mahallesi haritası
