Kalkandelen’de doğdu. Receppaşazade Velüyyiddin Bey’in oğludur. Babası şehit olduğu için, amcası Üsküp Valisi Ali Hıfzı Paşa’nın himayesinde büyüdü. Zamanın en önemli hocalarında tahsil gördü.
Sultan II. Mahmut döneminde ortaya çıkan Arnavutluk ayaklanmalarıyla irtibatlı görülen amcaları ile birlikte Anadolu’ya geçmek zorunda kaldı. 1840 yılında on sekiz yaşında iken İstanbul’a gelerek, Sadaret Kaleminde memurluğa başladı. Vazifesindeki üstün başarılarından dolayı, kısa zamanda yükselip, “üçüncü rütbe”den nişanla taltif edildi. Serdar-ı Ekrem Ömer Paşa’nın maiyetinde Karabağ seferine katıldı. Gösterdiği büyük fedakârlıklarıyla Reşit Paşa’nın dikkatini çekti. Mükâfat olarak, 1269 (1853) yılında, Üsküp Mutasarrıflığına tayin olundu. Ardından, Rumeli Beylerbeyiliğine terfi ettirildi. 1275 (1859)’te, vezir olup Bosna Valiliğine gönderildi. Daha sonra, Tuna, Edirne, Bağdat, Konya, Van, Cezayir, Prizren, Yanya ve Selanik’te valilik yaptı. Patlak veren Selanik isyanını bastırmakla görevlendirildiğinde paşa idi. Bu büyük meseleyi de hallettiği için, Bab-ı Âli’nin takdirini kazandı.
Sultan Aziz zamanında, Adliye Nazırı olarak kabineye girdi. Sultan II. Abdülhamit devrinde iki defa Şura-yı Devlet riyasetinde bulundu.
Son görevi olan Cezayir Valiliğinden istifa ederek İstanbul’a yerleşti. Bir süre sonra hastalandı. Bütün uğraşılara rağmen tutulduğu hastalıktan kurtulamayarak 1311/1895 yılında, yetmiş üç yaşında iken, vefat etti. Fatih Camii Haziresi’nde metfundur.
Vali olarak gittiği yerlerde, bilhassa eğitim-öğretim kurumlarının gelişmesine önem veren bir idareci olarak tanınan Mehmet Akif Paşa, aynı zamanda iyi bir hattat ve şairdi. Şark edebiyatına vâkıftı. Rumca, Fransızca ve Farsçayı mükemmel bilirdi. Türkçenin yanı sıra, Arapça ve Farsça şiirler de yazdı. Yazdığı nesir ve nazımların büyük kısmı, Konya’da vali iken çıkan büyük yangında yanarak yok oldu. Ayan azası iken1922 yılında ölen Şair Reşit Akif Paşa, bu zatın oğludur.
Akif Paşa’nın, Konya’da vali bulunduğu dört yıl içerisinde gerçekleştirdiği eğitim ve öğretim faaliyetleri arasında, inşa ettirdiği Akif Paşa İlk Mektebi* de vardır. Onun zamanında, merkez ve kazalarda birçok yeni rüştiye mektebi açılmıştır.
