Karatay ilçesinde, Karakayış Caddesi ile Karacaoğlan Sokağı’nın kesiştiği köşede yer alan caminin güney cephesi ile batı cephesinin bir bölümü haricinde alçak bir çevre duvarı ile sınırlandırılmış avlusu bulunmaktadır. Avluda abdest muslukları ve küçük bir okuma salonu ile avlunun güneyinde Karacaoğlan Sokağı’na bakan bir sokak çeşmesi bulunmaktadır.
Dıştan dışa 13,30x11,15 m ebadındaki derinlemesine dikdörtgen planlı cami, subasmanı seviyesine kadar moloz taş, bu seviyeden sonra ise kerpiç malzeme ile inşa edilmiştir. Harime, yapının batı cephesinin kuzey ucunda yer alan elips formlu altı basamaktan oluşan taş bir merdivenle ulaşılmaktadır. Harimin üzeri içte alttan çakmalı tavan, dışta alaturka kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür. Harim mihraba dikey olarak uzanan ve her birinde üçer ahşap sütunun yer aldığı iki sütun sırası ile üç bölüm hâlinde düzenlenmiştir. Caminin üst örtüsünü destekleyen sütunlardan ön sıradakiler üst örtü yenilenirken ortadan kaldırılmış, ancak son yapılan restorasyonlarda bu sütunlar özgün hâline kavuşturulmuştur. Cami batıda bir, doğu ve güneyde ikişer ve kuzeyde mahfil katında bir olmak üzere toplam altı adet dikdörtgen formlu pencere ile aydınlatılmıştır.
Son yıllarda gerçekleştirilen onarımlarda yapının ahşap mihrabı sökülmüş ve altındaki alçı sıvalı özgün mihrap nişi ortaya çıkarılmıştır. Yarım daire planlı niş ince bir kuşakla çerçevelenmiş ve yarım daire bir kavsara ile sonlandırılmıştır. Ahşap minber, yapıya sonradan eklenmiştir.
Yapının kuzey tarafında yer alan mahfil, üç yönde duvarlar tarafından desteklenirken kıble istikametinde üst örtüyü destekleyen silindirik iki ahşap sütunla taşınmaktadır. Ön cephesi ahşap korkuluk ve çıtakari kafes ile sınırlandırılan mahfilin, elips biçimli bir çıkması bulunmaktadır. Bütünüyle sade olarak yapılan caminin tek süsleme programı da bu çıkmanın altında yer almaktadır. Kompozisyon, merkezde çok kollu çiçekten oluşan bir gülçe ve merkezden çevreye doğru uzanan çıtalardan oluşmaktadır.
Yapının silindirik gövdeli, tek şerefeli ahşap minaresi giriş açıklığının üzerinde yer almaktadır. Minareye ulaşım mahfil katından sağlanmaktadır.
Giriş kapısının üzerinde günümüz Türkçesiyle yapının H 1257/M 1841 yılında yapıldığı belirtilmekle birlikte mahfilin ana taşıyıcılarından birinde Arap harfleriyle “Yapının imârâtı 1327” ibaresi yazılıdır. Bu ifadeye göre yapının, 1841 yılında yapıldığını, 1909 yılında da büyük bir tamirat geçirdiğini kabul etmek doğru olur. Aynı kirişte kayıtlı olan “25.5.1952” tarihi de yapının tamir gördüğü sonraki bir döneme işaret ediyor olmalıdır. Son yıllarda geniş çaplı bir onarım geçiren yapı, tipik bir XIX. yüzyıl Konya mahalle mescididir.
Karakayış Sarı Camii.
