HADİM

Hadim ve çevresi olumsuz coğrafya şartları sebebiyle dışarıya göç veren ilçelerimizden biridir. Hadim ve çevresinin geleneksel konut mimarisi Orta Anadolu kerpiç yapılı, düz toprak damlı evleri ile Akdeniz kıyısının ahşap malzemeli açık sofalı evlerinin karışımı durumundadır. Bölge evleri iklim, coğrafya, yapı malzemesi ve kullanıcılarının hayat tarzları ile sosyo-kültürel durumlarına göre biçimlenmiştir.

Hadim evlerinde yapı malzemesi olarak taş, ahşap ve toprak kullanılmıştır. Bu doğal malzemeler ile yapılan taşıyıcı duvarlar moloz taşlardan yapılırken bölme duvarları ise Bağdadi, çıtalı ahşap duvarlar şeklinde, yapılmışlardır. Ahşap malzeme taşıyıcı direk, konsol ve hatıl şeklinde de kullanılmıştır. Üst örtülerdeki düz toprak dam ve kırma çatılar da ahşap direkler ile taşınmaktadır. Taş ve ahşap malzeme ile yapılan duvarlar bazen kireç harcı ile doldurulurken, kuru yapı duvar şeklinde olanları da vardır.

Hadim ve çevresindeki evlerde yaygın olarak iç sofalı plan tipi uygulanmıştır. İç sofalı planlı bazı büyük ölçekli evlerde zamanla değişiklikler yapılarak karmaşık planlar oluşmuştur. Müftüler evlerinde bu durum açıkça görülmektedir. Hadim evlerinin planında dikkati çeken en önemli özellik samanlık odalarıdır. Daha çok meyilli arazide kurulu olan evlerin bir köşesinde yer alan samanlık, tepeden pencereli olup zemin katta bir boşaltma kapısı vardır. Bir silo şeklindeki samanlıklar diğer odalar ile irtibatlı değildir. Bu durum sadece Hadim evlerine has bir özelliktir.

Hadim evlerinde süsleme sade ve gösterişsizdir. Daha çok ahşap süsleme ve sıva üzerine yapılan kalıp baskı tekniğindeki boyalı süslemeler, özellikle ahşap tavanlarda, kapı ve dolap kapaklarında, merdiven korkuluklarında, pencere kepenk ve kafeslerinde görülür.

A. Sait Hadimioğlu ve Müftülere ait Betül Tokuş ile Naciye Özsoy’a ait evlerle Hadim evlerini daha iyi tanımak mümkün olacaktır.

Ahmet Sait Hadimioğlu Evi: Ebu Sait Muhammed Hadimî’nin torunlarından ve Rüştiye muallimi Numan Efendi’nin oğlu olan Ahmet Sait Hadimioğlu (1885-1864) tarafından inşa edilen ev, Taşpınar mahallesindedir. Hadimioğlu’nun evi, meyilli bir arsa üzerinde iki katlı olarak yapılmıştır. İç sofalı planda, kireç harçlı moloz taş duvarlar ile inşa edilmiş olan ev düz toprak damlıdır. Düz toprak dam örtüde yöresel bir özellik olan küp bacalar görülür.

Evin esas girişi güneyden olup zemin katın iç sofasına iki kanatlı bir kapı ile sağlanmıştır. Ayrıca kuzeyden ikinci bir giriş kapısı olup arsanın eğiminden faydalanılarak birinci kat sofasına girilmektedir. Bir de toprak dama çıkış için seyyar ahşap merdiven vardır ki, samanlık buradan doldurulmaktadır.

Güneydeki kapıdan zemin kata girildiğinde ahır ve samanlık odalarına ulaşılmaktadır. Zemin kat sofasından (taşlık) ahşap bir merdiven ile üst katın iç sofasına çıkılmaktadır. Birinci kat sofasının doğu ve batı yönünde dört oda, bir samanlık ve bir mutfak olmak üzere altı adet odası bulunmaktadır. Batı cephede yer alan helâya samanlık ile yanındaki odanın arasında bulunan dar bir koridor ile ulaşılmaktadır.

Hadimioğlu evi, inşaat tekniği ve yapı malzemesi bakımından Orta Anadolu köy evleriyle Torosların moloz taş duvarlı evlerinin karışımı şeklindedir.

Süsleme elemanları bakımından Hadimioğlu evi Hadim’deki en tipik örnektir. İncelemelerimiz sırasında (1992-93) ahşap çıtalı tavanı çökmüş olan evin güneybatı köşesindeki odada, pencere ve ağzı açık rafların arasında kalan oda yan yüzeylerine badanalı beyaz sıva üzerine baskı tekniğinde yapılmış mavi renkli çiçek ve buketlerden oluşan zengin süslemeler tespit edilen ev, günümüzde bir yangın sonucu tamamen yanmış; binanın sadece dış beden duvarları ayakta kalabilmiştir.

Hadimioğlu evinde ahşap süsleme ise birinci katın güney cephe odaların çıtalı tavanlarındaki sekiz ve on kollu yıldız göbeklerde görülmektedir. Ayrıca kuzeydeki giriş kapısındaki madeni kapı tokmağı bir diğer süsleme elemanı olarak dikkati çeker.

Betül Tokuş Evi: Müftülere ait birinci ev, 1911 yılında Betül Tokuş’un ailesi tarafından Taşpınar Mahallesi’nde eğimli bir arsa üzerinde üç katlı olarak moloz taştan, kireç harçlı duvar tekniğinde inşa ettirilmiştir Orijinal örtüsü düz toprak dam iken sonradan kırma çatı yapılmıştır.

Güney ve doğu cephesinde iki adet sofa çıkması vardır. Doğu cephesindeki çıkmanın bulunduğu kısım ince bir duvar ile bölünerek ayrı bir ev olarak kullanılmaktadır. Betül Tokuş tarafından kullanılmakta olan evin zemin kat odaları ahır ve samanlık şeklindedir. Evin birinci katı kışlık kat (ara kat) olarak düzenlenmiştir. İkinci kata birinci kat iç sofasının kuzeydoğu köşesindeki ahşap bir merdiven ile çıkılmaktadır. Merdiven üstü minderlik şeklinde tasarlanmış olup, korkuluklarının süslemesi ahşap süsleme bakımından önemlidir.

İkinci kat planı, bir iç sofa ve onun iki yanında yer alan ikişerden dört odadan oluşmaktadır. İç sofa kuzey-güney yönünde olup, güneyden sofa çıkması yapmaktadır. Çıkmanın zemini 20 cm’lik bir yükseklik hâlinde sofanın ortasına kadar uzanmaktadır. Nimseki olarak tanımlanan bu sekinin sofa tavanındaki göbeğin izdüşümü şeklinde eğrisel bir hat ile nihayetlenmektedir. İç sofanın sekisi ve tavanındaki şemseli tavan göbeği ile başoda şeklinde tasarlanmıştır.

Betül Tokuş evinde geleneksel süsleme açısından önemli olan ikinci kattaki odalardan birinde muhtemelen sonradan buraya getirilen ahşap kapının ince ahşap ve kalem işi süslemesi dikkati çeker. Kapı tablalı olarak çatma ve çakma tekniğinde hafif yüzeysel oyma olarak yapılmıştır. Evin bütünündeki ahşap işçilik ile farklılık göstermektedir. Kapı yüzeyi kırmızı, yeşil ve sarı ile boyanıp “S” ve “C” kıvrımları, rozet ve palmetlerle süslenmiştir.

Asırlık ev oldukça sağlam durumda kalmasına rağmen, her geçen gün bakımsızlıktan yıkılmaya yüz tutmuştur.

Naciye Özsoy Evi: XIX. yüzyıl ortalarında Müftü Hacı Mehmet Efendi tarafından inşa ettirilen ev iki katlı, iç sofalı planda, moloz taştan düz toprak damlı olarak yapılmıştır. Güney ve doğu cephesindeki ahşap çıkmaları ile dikkati çeken ev Taşpınar Mahallesi’ndedir.

Evin esas girişi güneydeki sofa çıkmasının hemen altındaki kapıdandır. Doğu yönünde ikinci bir girişi daha bulunmaktadır. İki girişi bulunan evlerde ikinci giriş hariciye girişi olarak kullanılmaktadır. Naciye Özsoy tarafından kullanılmakta olan evin, zemin katın güneyindeki odalar mutfak ve kiler, kuzeyindeki odalar ise ahır ve samanlık olarak kullanılmaktadır. Birinci kata çıkış zemin katın sofasından olması gerekirken bu çıkış iptal edilmiştir.

Birinci kat planı ve süslemesi ile esas yaşama katı şeklinde tasarlanmıştır. Planında bir iç sofa ve bunu üç yönden çeviren çok sayıda oda bulunmaktadır. Birinci katın planında en ilginç mekân, doğu yönündeki hamam olarak düzenlenen odadır.

Naciye Özsoy evinde hamamın yanında diğer Hadim evlerinde olduğu gibi iki kat yüksekliğinde yapılan samanlık odası vardır. Odaların hemen hepsinde bulunan yarım yuvarlak formlu lambalıkları ve sofa çıkmasındaki nimsekisi ile dikkat çeken bir evdir.

Üst katın kuzeydoğu köşesindeki mutfak kısmına tonozlu bir koridor ile geçilmektedir. Evin helâsı da batı cephesinde yer almaktadır.

Naciye Özsoy evinde süsleme elemanları oldukça azdır. Sadece başoda tavanındaki sekiz kollu yıldız şeklindeki tavan göbeği vardır. Ayrıca hamam odasının duvarlarında, Hadimioğlu evindeki gibi baskı tekniğinde yapılmış boyalı tezyinat şeklinde kıvrım dal ve çiçek motifleri bulunmaktadır.

Çok sayıdaki odaları ve hamamı ile dikkati çeken ev, 1876’da Hadim’i ziyaret eden R. E. Davis tarafından mübalağalı biçimde anlatılmaktadır. Davis, evin 200 yataklı çok sayıda odası ve müştemilatı bulunduğunu, Konya valisinin yazları buraya gelip uzun süre kaldığını, Mehmet Emin Efendi’nin ifadelerine dayanarak anlatmaktadır. Yine aynı seyyah ve araştırmacı, Hadim’in bu tarihlerde önemli bir kervan yolu kavşağında bulunduğunu ve kervanların da bu evde konakladıklarını yazmaktadır.

Hadim ve çevresinde bulunan sivil mimarlık örneklerinden eski evler bulundukları coğrafyanın şartları içinde inşa edilmişlerdir. Düz toprak damlı ve küp bacalı üst örtüleri, ahşap hatıllı, harçlı moloz taş duvarları, özel samanlık mekânları, gusülhaneli yüklükleri veya hamam odalarıyla Hadim evleri içinde yaşayan insanların sosyal ve kültürel yapılarının yansıtıldığı halk yapı sanatı örnekleridir.