SARAYÖNÜ

Konya iline bağlı olan Sarayönü ilçesi; Orta Anadolu Bölgesi’nin Konya Bölümü’nde, il merkezine 51 km uzaklıkta yer almaktadır.

Konya’nın merkez ilçelerinden Selçuklu’nun kuzeyinde yer alan Sarayönü; batıda Kadınhanı, doğuda Cihanbeyli ve Altınekin, kuzeyde Yunak ilçeleriyle komşudur. İlçenin yüzölçümü Harita Genel Komutanlığı verilerine göre 1.092 km², kaymakamlık verilerine göre 770 km²dir.

I. COĞRAFYASI

A. Fiziki Coğrafya

Genel olarak kuzey-güney istikametinde uzanan ilçe, Cihanbeyli Platosu’nun güneybatısında bulunmaktadır. İlçe geneli yer şekilleri bakımından sade bir topoğrafyaya sahiptir. İlçenin iç kesimleri ova özelliği gösterirken kuzey ve güneyi ise daha engebeli ve dağlıktır. İlçenin kuzey ve güney sınırını da çizen bu dağlardan en önemlileri Sultan ve Ladik dağlarıdır.

Yer Şekilleri

İlçedeki en yüksek nokta; ilçenin doğu sınırını da çizen Kırkarşın Tepesidir (1321 m). İlçenin kuzeyindeki belli başlı yükseltiler ise Büyükada (1111 m), Hacıbalı (1100 m) ve Karahızla (1097 m) tepeleridir. Orta kesimde Dikmen (1182 m) ve Atlıhisar (1076 m) tepeleri bulunurken, güney kesimde Keçibaşı, Zengi (1164m) ve Alipaşanınkaş (1197 m) diğer önemli tepelikleridir. Bütün bu tepelikler Sultan Dağlarının uzantısı olan ve kuzeybatı-güneydoğu istikametinde uzanan Ladik Dağları bünyesinde yer almaktadır. Denizden yüksekliği 1068 m olan ilçenin iç kesimleri dönemlik akarsular tarafından çok az parçalanmış olduğundan bir ova özelliğindedir.

İlçenin jeolojik özelliklerine bakıldığında ilçede bütün jeolojik devirlere ait materyal görülmektedir. İlçe Anadolu genelinde olduğu gibi epirojenez ve Alpin orojenez hareketlerinden etkilenmiştir. Sahada Paleozoik’ten Kuaterneter’e kadar farklı jeolojik dönemlere ait formasyonlara rastlanmakla birlikte en yaygın olanları Miyosen-Pliyosen yaşlı karasal çökeller, göl kireçtaşları ve volkanitlerdir. İlçedeki en geniş masif kütle ilçenin güneyini oluşturan Bozdağlar masifidir. Bu masif, kökende sığ-denizel metakarbonat ve meta-kırıntılı ardalanmasından oluşan Üst Permiyen-Kretase yaşlı formasyonlardan oluşur.

İlçede Paleozoik Döneme ait araziler Ayyillestepe civarında yoğunlaşmaktadır. Bunlarla birlikte Kuaterner yaşlı alüvyonlar da çok geniş alan kaplar. Bu alan ilçenin kuzey ve batı kesimlerini kaplamakla birlikte içerisinde lokal alanlarda Pliosen yaşlı kalker ve marnlara, Üst Kretase Dönemine ait melafilişlere rastlanmaktadır. İlçenin doğu kesimlerinde ise Kretaseofiolitikmelanjlar geniş alan kaplamaktadır. İlçenin güney kesimlerinde ise Permien yaşlı mermer ile Paleozoik şişt, kalşişt ve yer yer mermerler gözlenmektedir. İlçenin yüksek dağlık kesimlerinde (Dikmen ve Kırkarşın tepeleri gibi) ise Üst Miosen Pliosen yaşlı kalker konglomera ve marnlar görülmektedir.

Cihanbeyli Platosu’nun güneyinde kalan ilçe jeomorfolojik özeliklerine göre dağlık, ovalık ve plato sahaları olarak ele alınabilir. Daha çok iç kesimleri oluşturan bu düz olan bu alanlar bazı kaynaklarda Sarayönü Ovası olarak da geçmektedir. Bu alanlar akarsular tarafından çok fazla parçalanmadıkları için platodan ziyade ova özelliği göstermektedir. Bu ovalık sahalar ile dağlık kesimler arasındaki yükselti farkı 800-850 metreyi bulmaktadır.

İklim

Bölge genelinde olduğu gibi ilçede de karasal iklim özellikleri görülmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlı olan bu iklim özelliklerinin oluşmasında gerek bu bölgeyi etkileyen hava hareketleri, gerekse ilçenin coğrafi özellikleri etkili olmuştur. Özellikle ilçenin güneyindeki Bozdağlar güneyden gelen Akdeniz hava kütlelerinin sahaya sokulmasını engelleyerek karasallığa sebep olmuştur. Yörenin yıllık sıcaklık ortalaması 10,9^o C, yıllık sıcaklık farkı ise 22,1^o C’dir. Kış aylarında sıcaklıklar 0^o C’nin altına düştüğünden don olayı ve kar yağışı görülmektedir.

İlçede hâkim rüzgâr yönü belli bir istikametten ziyade yer şekillerinden büyük oranda etkilenerek farklı yönlerden esmektedir. En hâkim rüzgâr yönü güneybatı yönünde olmakla birlikte kuzey sektörlü rüzgârlar da belirgindir.

Sarayönü’nde aktüel basınç ve nispi nem kış aylarında artarken yaz aylarında azalmaktadır. Yıllık yağış miktarı 438 mm olup en çok yağış “Kırkikindi yağmurları” diye de tabir edilen nisan ayında (57mm) görülen konveksiyonel yağışlardır. En az yağış ağustos ve temmuz aylarında düşmektedir. İlçenin iklim tipi karasal (step) iklim tipidir.

Hidrografya

Konya Kapalı Havzası içerisinde yer alan ilçede yıllık yağış miktarının azlığı ve çok yüksek kesimlerin olmaması su kaynaklarını olumsuz yönde etkilemiştir. İlçede büyük bir akarsu bulunmamakla birlikte hidrolojik unsurlar akarsular, göller, göletler, yeraltı suları ve kaynaklardır. Bahar aylarında yağmur suları ve kar erimeleriyle beslenen dönemlik akarsular yaz aylarında kurumaktadır. İlçe sınırları içerisindeki bu dereler; Karaçayır, Beşgöz, Bakırpınar ile Yenicekaya (Gâvurun Deresi) dereleridir. İlçede yağış ve bazı yamaçlardan taban araziye ulaşan Sızma Beşgöz ve Buharcalı denilen yerde kaynak hâlinde yeryüzüne çıkan Beşpınar Suyu bulunmaktadır. Bu kaynak suyun çıktığı yerden 15-20 km uzakta bulunan Gözlü kasabası sınırları içinde buharlaşmak ve emilmek suretiyle kaybolmaktadır.

Beşgöz Gölü: Sahada yer alan göllerden en önemlisidir. Sarayönü Ovası’nın en alçak yerinde bulunan gölde alabalık üretimi de yapılmaktadır. İlçede Başhüyük ve Ladik göletleri ise daha çok sulama amaçlı kullanılan göletlerdir.

Bitki Örtüsü

İlçenin bitki örtüsü bozkır olup farklı step formasyonlarına rastlanmaktadır. Step formasyonlarının görülmesinde iklim faktörleri etkili olmuştur. Bahar aylarındaki yağışlarla yeşeren bozkır bitki örtüsü, sıcak ve kurak geçen yaz aylarında sararmakta ve kurumaktadır.

En yaygın olanları; geven, yavşan otu, gelincik, kekik, üçgül, çoban yastığı ve sığırkuyruğudur. Dağlık sahalara doğru yer yer ardıç, köknar ve meşe ormanları görülür.

Ayrıca ilçedeki dere kenarlarında söğüt ve kavak cinsi ağaçlar görülmektedir. Bu ağaçların en yoğun görüldüğü mevkiler Öziçi, Bağyeri, Karaciğer ve Evcekaya’dır. Son yıllarda ilçede yoğun bir şekilde ağaçlandırma faaliyetleri yapılmakta, bu da orman oranının artmasını sağlamaktadır.

Toprak

İlçe genelinde kahverengi topraklar hâkim olup güney kesimlerinde kalkersiz kahverengi orman toprakları yaygındır. Sarayönü Ovası ve Beşgöz Çayı vadi tabanında da alüviyal topraklar daha yaygındır. Daha çok kuru tarım yapılan bu topraklarda rüzgâr erozyonunun yanı sıra tuzluluk ve drenaj sorunu görülmektedir.

B. Beşerî Coğrafya

Hititler Dönemine kadar uzanan bir tarihî geçmişe sahip olan ilçenin eski adı Sarayini, daha sonra Sarayınönü ve günümüzde Sarayönü hâlini almıştır. Sarayönü, 1 Nisan 1959 tarihinde ilçe statüsü kazanıncaya kadar Kadınhanı’na bağlı bir bucak merkezi durumundadır.

Nüfus

İlçenin nüfus gelişimi incelendiğinde yıllara göre dalgalanmalar olduğu görülmektedir.

1960 yılından 1990 yılına kadar nüfusun sürekli arttığı ancak 1997’de azaldığı, 2000’de tekrar arttığı görülür. 2000 yılından günümüze ise nüfusun sürekli azaldığı tespit edilmiştir.

1960 yılında 14.919 olan ilçe nüfusu, 1965 yılında 21.204 kişi olmuştur. İlçede 1960-65 yıllarında görülen bu büyük nüfus artışının sebebi Kuzey Kafkasya, Karaçay-Malkar bölgesinden Karaçay-Malkar Türkleri, Kırım ve Kırgızistan’dan gelen Orta Asya göçmenlerinin ilçeye yerleşmeleridir.

1970 yılında nüfus 24.999, 1975 yılında 26.627, 1980’de 29.177, 1985’te 32.182, 1990’da 34.850 kişi olmuştur. İlk kez 1997 yılında nüfus azalma göstermiş ve 34.788’e düşmüş, 2000 yılında ise yeniden yükselerek 36.525 kişi olmuştur. 2007 yılında tekrar azalan nüfus 28.813 kişi ve 2010 yılında 28.587 kişi olmuştur.

2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre ise 13.232’si erkek, 13.691’i kadın olmak üzere Sarayönü’nde toplam 26.923 kişi yaşamaktadır. 2012 yılında şehir merkezi nüfusu 8.811 kişi iken belde ve köylerin nüfusu 18.112 kişi olmuştur. Yani halkın %67’si kırsalda yaşamaktadır.

Sarayönü ilçesi ekonomik kaynakların yetersizliği, eğitim, sağlık gibi sebeplerden dolayı dışarıya göç vermektedir. Nüfus, sulanabilen verimli sahalar ile ilçe merkezinde yoğunluk gösterirken, ilçenin kuzey ve güneyindeki dağlık kesimlerde seyrekleşmektedir.

İlçedeki idari bölünüşe göre nüfus dağılımına bakıldığında Sarayönü ilçe merkezinden (8.811 kişi) sonra en fazla nüfus bir yol boyu yerleşmesi olan Ladik beldesinde (8504 kişi) görülür. En az nüfus ise 84 kişi ile Değirmenli köyündedir.

2015 yılı TÜİK verilerine göre ise Sarayönü ilçesinin nüfusu 26.450’dir. Bu nüfusun 13.067’sini erkekler, 13.383’ünü de kadınlar oluşturmaktadır. İlçenin 2017 yılı nüfusu ise 26.522’dir.

Yerleşme

Çok eski bir tarihî geçmişe sahip olan ilçenin Hititler, Frigyalılar ve Bizanslıların hâkimiyetinde kaldığı, daha sonra ise Selçuklu ve Osmanlılar hâkimiyetiyle bir Türk yurduna dönüştüğü bilinmektedir.

Tarihî kaynaklarda ilçenin Saiteli ve Bozokili (Öziçi) ismindeki iki kasaba halkının birleşmesi ile meydana geldiği ancak yerleşim yerlerinin Haçlı ordusunun geçiş yolu üzerinde olması sebebiyle yağmalara maruz kaldığı belirtilmiştir. Haçlı ordularının yağmasından kurtulmak için eski adıyla “Tolabası” diye anılan bu inlerin bulunduğu, günümüzde “Yukarı Mahalle” denilen bu bölgeye göç edip buralara yerleşmişler ve ilçenin burada kurulup gelişmesini sağlamışlardır.

Büyükşehir Yasası gereği 2014 yılında ilçenin 6 beldesi ile 12 köyü mahalleye dönüşmüştür. Bu itibarla hâlen ilçeye bağlı 18 mahalle bulunmaktadır.

Araştırma sahasında eski yapı evler; tek katlı, yapı malzemesi kerpiç ve tuğla olmasına rağmen, yeni binalar çok katlı ve betonarme özelliktedir.