Osmanlı Döneminde Eğitim
Seydişehir merkezindeki Osmanlı Dönemi eğitim kurumları mektepler, medreseler, iptidailer ve rüştiyeler olmak üzere dört ayrı başlıkta ele alınmıştır.
1. Mektepler
Osmanlılar, Selçuklulardaki ilköğretim düzeyindeki mektepleri eğitim kurumu olarak almışlardır. Bunlar hemen her mahallede ve her köyde mevcut olup, genellikle camilerle bitişik olarak yapılırdı. Seydişehir merkezinde 1317/1899 yılında “usûl-i atika vechle” eğitim veren 47 mektep olup, toplam 1.044 erkek ve 405 kız öğrenci öğrenim görmektedir. Ancak bu mekteplerin isimleri yazılmamıştır. Arşiv kaynakları doğrultusunda Seydişehir merkezinde tespit edilebilmiş sıbyan mektepleri ve muallimhaneler şunlardır:
Alaylar Mahallesi Sıbyan Mektebi (1749 yılına kadar faal), Debbağhane Mahallesi Sıbyan Mektebi (1722 yılından itibaren faal), Değirmenci Mahallesi Sıbyan Mektebi (1760 yılından itibaren faal), Kızılcalar Mahallesi Sıbyan Mektebi (1706-1909 yılları arası faal), Sofuhane Mahallesi Sıbyan Mektebi (1704-1914 yılları arası faal), Osman Efendi Muallimhanesi, Hoca Recep/Cemile Hatun Muallimhanesi (1530-1914 yılları arası faal), Abdüllatif Efendi/Abdüllatif Çelebi Muallimhanesi (1731’den itibaren faal).
2. İptidailer
Sıbyan mektepleri seviyesinde “ibtidaiye” adıyla ilköğretime yönelik modern okulların açılması fikri ilk olarak 1863’lerde gündeme getirilmiş; 1869 Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi’yle de iptidai okulların açılması yasalaşmıştır. 1913 yılında Tedrîsat-ı İbtidaiye Kânûn-ı Muvakkati çıkarılmış; iptidaiye ve rüştiye adlarıyla bilinen okullar birleştirilmiştir. Seydişehir’de 1869 Nizamnâmesi’nin kabulünden otuz sene sonra iptidaiye mekteplerinin açılmaya başlandığı belgelerden anlaşılmaktadır. Bu yönde ulaşılabilen ilk kayıt 19 Ramazan 1316/28 Ocak 1899 tarihli olup, Seydişehir kaza merkezinde yeni bir iptidaiye mektebi inşa edilip resmî törenle açıldığı yönündedir. Bu kurumun hangi mevkide açıldığı ve ömrünün ne kadar olduğu noktasında şimdilik bir kayda ulaşılamamıştır. Seydişehir İptidaiye Mektebi dışında tespit edilebilen diğer okullar şunlardır:
Aşağı Mahalle İptidaisi (Değirmenci Mahallesi; 1960 yılında faal), Cami-i Cedit Mahallesi İptidaisi (1904 yılında açılmıştır), Türbe Mahallesi İptidaisi (1907 yılında faal), Rehber-i Meşrutiyet İptidaiye Mektebi (1907-1925 yılları arası faal), Mustafa Necip Bey İptidaiye Mektebi (1914’ten itibaren faal), Numune-i Terakki-yi İnas/Numune Mektebi (Eylül 1907-Mart 1925 tarihleri arası faal; 1925’ten sonra “Merkez İlk Kız Mekteb-i İbtidaisi” adını almıştır), Merkez İptidai Mektebi (1913-1918 yılları arası faal), Merkez Erkek/Merkez Zükur Mektebi (1918-1925 yılları arası faal), Merkez İlk Erkek Mekteb-i İptidaisi (Mart 1925’ten itibaren faal; Ekim 1926’dan itibaren karma eğitim verilmeye başlanarak okulun adı “Muhtelit İlk Mektebi” olarak değiştirilmiştir).
3. Rüştiyeler
Osmanlı’daki rüştiye mekteplerinin ilki, 1839’da açılan ve bürokrasiye memur yetiştiren Mekteb-i Maârif-i Adlî ve Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye-i Adlî olmuştur. Seydişehir’de ise hayırsever kimselerin maddi desteği ile 1868 yılında ilk defa bir rüştiye inşa edilerek eğitim hayatına başlamıştır. Dört odalı bu mektep, yaklaşık yirmi yıl hizmet vermiştir. Sünbülzade Vehbi Efendi’nin Tuhfe-i Vehbi, Ahmet Vefik Paşa’nın Fezleke-i Tarih-i Osmanî, Selim Sabit Efendi’nin Hesâb Risâlesi ve Mustafa Hami Paşa’nın Vezâif-i Etfâl adlı kitapları Seydişehir Rüştiyesinde okutulan eserlerdendir. Bunlara nazaran rüştiye mektebinde okutulan derslerin, iptidaiye mekteplerinden çok da farklı olmadığı söylenebilir. Tarih, coğrafya, hesap, rika, ahlak ve din dersleri mevcuttur. 1875 yılında mektebin 56 erkek öğrenci bulunmaktadır.
Öğrenci sayısının artmasıyla mektep binasının ihtiyacı karşılayamaz hâle gelmesi, kurulduğu mevki itibariyle havadar bir noktada olmayıp özellikle sıcak mevsimlerde sınıfların ders işlemeye elverişsiz bulunması ve 1883-1888 yılları arasında mektebin maarif hissesinden 61.000 kuruş varidatının birikmiş olması öne sürülerek 18 Temmuz 1889’da yeni bir rüştiye mektebinin yaptırılması merkezden istenmiştir. 31 Temmuz 1889’da merkezden gönderilen cevapta, ülkenin pek çok yerinde rüştiye mekteplerinin tamire veya yeniden inşa edilmeye muhtaç olduğu, ancak bu mekteplerin hissesine düşen varidatın maarif tarafından muhtelit (karma) idadi mekteplerine harcanacağı ve bu sebeple yeni rüştiye mektebinin yine Seydişehir halkının maddi yardımı ile inşa edilmesinin uygun olacağı bildirilmiştir. Seydişehir’de ikinci rüştiye mektebi de halkın gayreti ve parasıyla yapılmıştır.
İlk binanın Muallimhane Camii bitişindeki arazide; ikincisinin ise Hacı Seyyit Ali Mahallesi, Öten Caddesi 211. Sokak’ta bulunan Çeşmeli Apartmanı’nın olduğu arazi üzerinde inşa edildiği belgelerden ve kaynak kişilerden anlaşılmaktadır. Mektebe dair kayıtlar 1914 yılına kadar devam etmektedir.
4. Medreseler
Seydişehir merkezinde değişik adlarla medreseler inşa edilmiştir. Bunların başında Seydişehir’in kurulduğu sırada (1305) inşa edilen Seyyit Harun/Haruniye Medresesi gelir. Zaman içinde şehir merkezinde dokuz medrese daha kurulmuştur. Konya vilayet salnamelerinde medreselerin adları ayrı ayrı verilmeyip yalnızca adedi belirtilmektedir. Buna göre 1301/1884’te şehir merkezindeki dört medresede 212 mevcuttur. Öğrencilere nahiv, mantık, meani, fıkıh, akait, tefsir ve sarf ilimleri öğretilmektedir. 1305/1888’de ise medrese sayısı altıya, toplam öğrenci sayısı 500’e ulaşmıştır. Ancak yaklaşık on yıl sonra yani 1899’da şehir merkezinde dört medrese bulunup, bunlarda toplam beş müderris 176 öğrenciye eğitim veriyordu.
Haruniye Medresesi dışında şehir merkezinde tespit edilebilmiş medreseler şunlardır:
Hacı Mahmut Efendi Medresesi (Ocak 1726-1735 arası faal), Kara İbrahim Efendi/Avniyye Medresesi (inşa tarihi belli değildir; 1922’ye kadar faal), Şeyh Nuri Efendi Medresesi (1785-1922 yılları arası faal), Şeyh Ömer Efendi/Tekke Medresesi (1800’de faal), Davut Ağa Medresesi (inşa tarihi bilinmemektedir; 12 Ağustos 1923’e kadar faal), Şeyh Hacı Abdullah Efendi Medresesi (1833-1869 yılları arasında yaptırılmış; Cumhuriyet Dönemine kadar faal), Ağaçpazarı Medresesi (1864’te faal), Cami-i Cedit Medresesi (1864’te faal), Debbağhane Medresesi (1864’te faal).
