KOYUNOĞLU ŞEHİR MÜZESİ VE KÜTÜPHANESİ

Konya Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı, Müze ve Kütüphaneler Şube Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Koyunoğlu Şehir Müze ve Kütüphanesi, Ahmet Rasih İzzet Koyunoğlu tarafından kuruldu. İzzet Koyunoğlu’nun, 1913 yılından beri topladığı etnografik ve folklorik eşya, belge ve malzemelerle yazma ve matbu kitaplarını, 4 Temmuz 1973 tarihinde Konya Belediyesine bağışlamasıyla başlayan Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi, Türkiye’de belediyeler eliyle kurulmuş ilk özel müzedir. Koyunoğlu’nun koleksiyonu, 1984 yılında Konya Belediyesi tarafından yaptırılan yeni hizmet binasında ziyaretçi ve okuyucuların hizmetine sunulmuştur. Müzede; Anadolu medeniyetleri, etnografya, sikke, hat ve tematik sergiler ve tarihî Konya evinden oluşan sergi ve gezi alanları ile yazma ve matbu kitaplardan oluşan bir de kütüphane bulunmaktadır.

Koyunoğlu Müzesi şu bölümlerden oluşmaktadır:

Anadolu Medeniyetleri Bölümü: Bu bölümde Anadolu’da yaşamış toplumlarla kültürlerine ait eserler bulunmaktadır. Araştırma ve kazılarla ortaya çıkarılan çeşitli arkeolojik ve kültürel materyaller, kronolojik olarak MÖ 9-7 binli yıllara ait eserler; Eski Tunç Çağı, Hititlerle, Friglerin el ve ev eşyaları; Emevi, Abbasi, Büyük Selçuklu, Türkiye (Anadolu) Selçuklu, Beylikler, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait birbirinden kıymetli materyaller, İslam öncesi ve İslami dönemlere ait paralar, sikkeler, kaimeler, T.C. Merkez Bankasının tam emisyon banknotları, modern müzecilik anlayışına uygun olarak ziyaretçilere sunulmuştur.

Etnografya Bölümü: Türk-İslam kültür ve medeniyetinin kıymetli materyalleri olan, çoğu halk sanatlarının güzel örneklerini bu bölümde görmek mümkündür. Yüzyıllar boyunca el ve ev eşyası olarak günlük yaşantıda kullanılmış bu seçkin objeler arasında kadın ve erkek kıyafetleri, halı, kilim, cicim, sumak, kese, çorap, mendil, yağlık, peşkir, kumaş gibi dokumalar; ok, yay, kılıç ve ateşli silahlar sergilenmektedir. Mezhep, tarikat ve fikrî akımlara ait eşyalar, son derece ilgi çekicidir. Mühürler, tespihler, ev ve mutfak eşyaları; takılar, süs malzemeleri; Nimet Uzluk ve Lütfi F. Tuncel’in bağışladığı değerli el işleri, oyalar, nakışlar da burada teşhir edilmektedir.

Hat ve Tematik Sergiler Bölümü: Müze binasının doğu yönünde kalan büyük salon hat eserlerine ayrılmıştır. Çeşitli ekollere, dönemlere, üsluplara, türlere ait birbirinden güzel hüsnühat örnekleri duvar ve vitrinleri süslemektedir. İsmail Zühdü, Rakım, Hafız Osman, İmad, Aziz, Mustafa İzzet, Şefik, Sami, Yesari, Yesarizade eserleri sergilenen hattatlardan bazılarıdır.

Minyatür, resim, ebru, ahar, tezhip, katı, cilt sanatlarından güzel örnekler, mühürler, yağlı boya tablolar, fermanlar ve beratlar hat bölümüne ayrı bir değer kazandırmaktadır.

Eski Konya fotoğrafları, Foto Behçet Arşivi, Selçuklu sultanları minyatürleri, Konya Fotoğraf Yarışması Sergisi fotoğraflarının sergilendiği bu katta ayrıca müstakil bir sergi bölümü de oluşturulmuştur.

Tabiat Tarihi Bölümü: Çeşitli çağlara ait fosiller, silisler, taşlaşmış deniz hayvanları ve ürünleri; volkan bombası, taş, metal ve cam kalıntılar, eşyalar; MTA ve Etibank gibi kuruluşların araştırma ve kazılarda elde ettiği mineraller; avcılar tarafından armağan edilen av hayvanları ve çeşitli kuşlar doldurulmuş örnekleriyle bu bölümde sergilenmektedir.

Konya Evi

Müze bahçesinin batı ucunda yer alan Konya evi, İzzet Koyunoğlu’nun doğup büyüdüğü ve vefat ettiği evdir. Aynı zamanda ilk müze binasıdır. Koyunoğlu’nun topladığı eserleri Konya halkının yararına sergilediği bu müze, gerek yurt içinden gerekse yurt dışından büyük bir ilgi görmüştür. Hatta sergisinden bazı örnekler ve evi, yerli ve yabancı basında ve bilim çevrelerinde literatüre girecek kadar önemsenmiştir. Bu ev, tipik bir Konya evi örneği olarak Koyunoğlu’nun ölümünden sonra koruma altına alınmış, restore edildikten sonra ziyaretçilerin hizmetine sunulmuştur.

Koyunoğlu Kütüphanesi

Kütüphane; ana hatlarıyla, yazma eserler, Türkçe ve Osmanlıca matbu kitaplar, süreli yayınlar ve arşiv bölümlerinden oluşmaktadır.

Koyunoğlu Kütüphanesi kitap bağışlayanların isimlerine göre şu bölümlere ayrılmıştır:

A. R. İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi ve Arşivi: Çok değerli el yazması, Osmanlıca ve Türkçe matbu eserlere sahip bulunan İzzet Koyunoğlu Kütüphanesi’nde; genel olarak tarih, sanat tarihi, edebiyat, Konya tarihi ve folkloru, musiki, fen bilimleri alanlarında kitaplar bulunmaktadır.

Koleksiyonun en önemli bölümünü yazma eserler oluşturmaktadır. Tuhfe-i Mübârizi (XVI. yüzyıla ait Hekim Bereket’in bu yazması spor hekimliği üzerine dikkat çekici bilgiler vermektedir. Bu kitap üzerinde yüksek lisans ve doktora çalışmaları yapılmıştır.); İmam Gazali’nin İhyâ-yı Ulûmu’d-dîn’inin 583/1187-88 tarihli bu yazma nüshası; III. Selim’in Konya İmarethanesi Vakfiyesi; Yunus Emre Divanı’nın en eski nüshası; 1317/1901’de Sultan Abdülhamit’e takdim edilmiş Muhtasar Osmanlı Tarihi, Sultan Alâeddin’in Osman Gazi’ye gönderdiği berat; şiir mecmuaları ve cönkler (Özellikle Mihrimah Sultan’a verilen şiir mecmuası); dünyada tek nüsha olan Ebu Ömer Yusuf bin Abdullah’ın Kitabun fî Ecvibeti’l-müstevibe’si; Kanuni Sultan Süleyman ve İkinci Sultan Selim dönemlerinde şeyhülislamlık yapmış Ebusuud Efendi’nin kendi imzalarını taşıyan el yazmaları; tefsir, hadis, fıkıh, Arapça kavait kitapları ve pek çok ünik değerdeki yazma bu bölümdeki eserlerin ilk akla gelenleridir.

Koyunoğlu Kütüphanesi arşivinde bulunan arşiv malzemelerinden bazıları da şunlardır: TCDD’ye ait muhtelif evrak; çeşitli gazete ve dergilerden muhtelif tarihî olaylarla ilgili kupür, fotoğraf ve haritalar; Türkiye Ticaret Odasına ait raporlar, musiki kitapçıkları, arkeoloji ile ilgili gazete kupürleri, Fransız Demiryollarına ait evraklar, fotoğraflar, davetiyeler ve takvim sayfaları.

Selçuk Es Kütüphanesi ve Arşivi: Araştırmacı Selçuk Es’in sağlığında Kütüphane’ye bağışladığı (Eylül 1980) zengin kütüphane, arşiv ve koleksiyonundan oluşmaktadır. Çok çeşitlilik arz eden Selçuk Es Arşivi’nde fotoğraflar da önemli bir tutar. Osmanlı’nın son devrinden başlayarak 1970’li yıllara kadar uzanan bir süreç içinde Konya’nın mimari, demografik yapı, giyim kuşam, toplu taşıma ve şehircilik gibi çok çeşitli açıdan geçirdiği gelişim ve değişim belirli bir kronolojik sıra içinde fotoğraflarda muhafaza edilmektedir. Ayrıca önemli sayıda Atatürk’le ilgili fotoğrafları da vardır.

Selçuk Es Arşivi’nde çok sayıda kartpostal bulunmaktadır. Bu kartpostallarda; gerek Anadolu’nun gerekse dünyanın çok çeşitli bölgelerine ait tarihî ve turistik yerler, giyim kuşam üzerine çeşitlemeler yer almaktadır.

Arşivin önemli sayılabilecek diğer bir grubu Konya’nın askerî, adli, beledi ve vilayet ile ilgili yazı ve vesikaları ile çeşitli dönemlere ait parlamento, belediye ve muhtarlık seçimleri ile ilgili evraklar oluşturmaktadır. Bunlar arasında çeşitli dönemlerde milletvekili olmuş kimselere ait evraklar da vardır.

Türkiye ve Konya ile ilgili istatistiki bilgi ve fotoğrafların oluşturduğu arşiv bilgileri ise bulunamayacak nitelikte olup araştırmacıların oldukça fazla başvurduğu arşiv belgelerindedir.

Selçuk Es’in babası Kazım Gürel’in* çeşitli gazetelerde çıkmış yazılarının orijinalleri ile onun Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ile ilgili mektupları da bu arşivdedir.

Mehmet Önder Kütüphanesi ve Arşivi: Türk kültürü ve sanatı ile ilgili yayımlanmış yetmiş dört kitabı ve bine yakın makalesi bulunan Mehmet Önder, değerli kitaplarıyla arşivini vefatından önce, 1986 senesinde, Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi’ne hibe etmiştir.

Mehmet Önder Kütüphanesi’nde bulunan, ekserisi kültüre dair, kitapların yekûnu 4.972 adettir. Arşivi ise kendisinin katıldığı sempozyum, panel ve konferansların davetiyelerinden oluşmaktadır.

Ahmet Kutsi ve Mehmet Eminoğlu Kütüphanesi ve Arşivi: Katar Devleti Terbiye ve Eğitim Bakanlığı hocalarından Ahmet Kutsi Eminoğlu, 2003 yılında, çoğunluğu Arapça olan 1.363; Mehmet Eminoğlu da tarih, edebiyat ve Osmanlı Türkçesi ile ilgili yazma ve matbu 1.012 adet kitabını Koyunoğlu Kütüphanesi’ne bağışlamıştır.

Ahmet Kutsi ve Mehmet Eminoğlu Arşivi’nde Osmanlı Dönemine ait tapular, askere alınma belgeleri, mukavelenameler, Arapça ve Osmanlıca mektuplar, şecere fotokopileri, küçük risaleler hâlinde el yazma kitaplardan sayfalar ve davetiyeler bulunmaktadır.

Diğer Bağışlar: Osman Özdemir, İbrahim Küçüktığlı, Nihan Küçükyıldız, Hasan Yüğrük, Mustafa Parlaktürk, Lütfi Tuncel, Ahmet Akyol ve Ramazan Timur tarafından yapılan bağışlar kütüphane için büyük öneme sahiptir. Hâlen yapılan bağışlarla Koyunoğlu Kütüphanesi zenginleşmeye devam etmektedir.

Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi aynı zamanda çeşitli kültürel faaliyetlerin düzenleyicisi ve mekânı durumundadır. Bunlar:

Sergiler: Geçmişten Günümüze Konya Gazete ve Kitapları, Konya ile İlgili Osmanlı Beratları ve Vesikaları, Hz. Mevlâna’nın 800. doğum yıldönümü münasebetiyle Mevlâna Kitapları, Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı ile birlikte düzenlenen Osmanlı Belgelerinde Konya ve Mevlevilik, Meşhur Müelliflerin El Yazıları ve M. Zeki Kuşoğlu sergileri.

Anma Programları: Müze bünyesinde Konya’nın önemli kültür ve sanat adamları için anma programları da düzenlenmektedir. İzzet Koyunoğlu, Selçuk Es, Mehmet Önder, Prof. Dr. Yılmaz Önge, İbrahim Hakkı Konyalı M. Ferit Uğur ve Faik Soyman, Mevlâna Müzesi’nin ilk müdürü Yusuf Akyurt ile Koyunoğlu Müzesi’nin ilk müdürü Gürbüz Alp, gazeteci-yazar Mahmut Sural’ı anma toplantıları bunlardandır.

Kültürel Faaliyet Mekânı: Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi; hat, tezhip, Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsça kursları gibi Konya Büyükşehir Belediyesinin bazı kültürel faaliyetlerinin de mekânı durumundadır. Koyunoğlu Müzesi bünyesindeki Koyunoğlu Evi’nde gerçekleştirilen İkindi Sohbetleri*, Müzenin en ses getiren kültürel programlarındandır.

Yayınlar: Koyunoğlu Müzesi ve Kütüphanesi’nde bulunan bazı eserlerden bir çok eser vücuda getirilmiştir. Bunlar: Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesi Yazma Eserler Katalogu, Koyunoğlu Müzesi’nde Kırk Hadis Mecmuası, Güfte ve Şiir Mecmuası, Koyunoğlu Müzesi’nde Tezhipli Kitaplar Albümü, Koyunoğlu Müzesi’ndeki Hat Levhaları Albümü, A. R. İzzet Koyunoğlu Şehir Müze ve Kütüphanesi Rehberi, Koyunoğlu Müzesi’ndeki Mevlâna Kitapları Sergisi Katalogu, Osmanlı Belgelerinde Konya ve Mevlâna Sergisi Katalogu, Koyunoğlu Müzesi’nde Bulunan Halı ve Kilimler’dir.