MERAM

İnsanlık tarihinin önemli merkezlerinden biri olan Anadolu’da Konya yöresi farklı bir konuma sahiptir. Neolitik çağdan itibaren tarihin her döneminde önemli bir yerleşim alanı olduğu pek çok kaynakta detaylı olarak aktarılmıştır. Prehistorik Dönemden başlayarak Hitit, Frig, Lidya, Pers (İran), Roma, Bizans, Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir merkez olan Konya, günümüz Türkiye’sinde bu önemini hâlâ korumaktadır.

Tarihî süreç boyunca hemen hemen ismi çok da değişmemiş olan Konya (İkanuwa, İkonium), pek çok kaynakta önemli bir şehir olarak aktarılmıştır. Ünlü coğrafyacı Strabon’dan büyük İslam âlimlerine kadar pek çok eserde geniş yer bulan Konya, özellikle İbn Battuta, Kâtip Çelebi ve Evliya Çelebi’nin eserlerinde daha bir hayranlıkla anlatılır. Hatta bu çalışmaya konu olan Meram bağları övüle övüle bitirilemez. Öyle ki, Ahmet Hamdi Tanpınar: “Meram bağlarının tadını alabilmek için ona yerli hayatın içinden gitmek lâzımdır.” diye yazar. Meram bağ evlerini, Meram yollarındaki türküleri anlatır. Yine Şemseddin Sami Kamusü’l-a’lâm’da Konya hakkında detaylı bilgiler aktarır.

XIII. yy.da Konya yalnız Anadolu’nun değil, dünyanın en modern, mamur ve düzenli şehirlerinden biri hâline gelmiştir. Bu sebeple o devrin yazarları Konya’yı “Dârü’l-Huzûr=Huzur Beldesi” olarak tanımlamışlardır.

Burada Meram ilçesi merkez ve köylerinin gelişim sürecine bakıldığı zaman aynı değişim ve gelişimin Konya-Meram paralelinde gittiği ancak dönem dönem farklılık arz ettiği şeklindedir.

Mesela Karamanoğulları Döneminde (XIV. yy.) yerleşme bölgesi olarak Alâeddin Tepesi’nin batı ve kuzey kesimi yani şu anki Meram ilçesi tarafı seçilmiştir. Osmanlı Devrinde XV ve XVIII. yüzyıllarda yerleşme dokusunun, nüfusun artışına bağlı olarak tepenin doğu ve kuzeydoğu kesimlerine doğru yayıldığı görülmektedir. Mevlâna Türbesi ve çevresi XV ve XVI. yüzyıllarda şehrin en popüler semti hâline gelirken, XVIII ve XIX. yüzyıllarda ise yerleşme bölgesinin, Alâeddin Tepesi’nin güney ve güneydoğu kesimlerinde (yani Meram ilçesine doğru) yoğunlaştığı bilinmektedir.

Şehrin dışında mesirelik olan Meram’ın adı en eski kayıt olarak, Şeyh Muhammed İbn Ahmet Mukaddesî’nin H 400 yıllarında yazdığı Kitâbü’l-işârât fî Ma’rifeti’z-ziyârât adlı eserde Meram’ı: “Cenub tarafında ol dağların eteğinde Meram nam bahçeleri ve mesiresi olup, dağdan şehre ve Meram’a nehirler akar.” diye belirtmiştir.

Osmanlı Döneminin ünlü coğrafya kitabı Cihânnümâ’da Kâtip Çelebi, Konya ve Meram hakkında şunları yazar: “Konya, batı sonundaki iki çatal dağların doğu eteğine yakın düz yerde akarsulu, bağlı ve bahçeli bir şehirdir. Mamur surları vardır. Cenup tarafında ol dağların eteğinde Meram nam bahçeleri ve mesiresi olup, dağdan şehre ve Meram’a nehirleri akar. Mezraları ve şehir bostanlarını suladıktan sonra şehrin ova tarafına bu suların ayağı inip bir göl olur. Bu göl dağları ihata eder. Şehrin havası mutedildir. Ekseri bağları dağ tarafındadır.”

1648 yılında Konya’ya uğrayan Evliya Çelebi de Konya kalesinden, meşhur yemeklerden, Meram Dağı’ndan bahseder ve Meram bahçelerini de hayranlıkla anlatır: “Bu büyük şehir Meram Dağı’nın bir saat doğusunda bir düz sahradadır. Çeşmeleri de çoktur. Membaları hep Meram Dağı’nda olup taksim kubbesine gelir. 300’ü geçen sebilleri, 11 darüzziyafesi, 340 kadar bağlı, bahçeli, sulu, suvatlı büyük sarayları vardır ki, Paşa Sarayı pek meşhurdur. Kale dışında su taksimi için bir kubbe bina olunmuştur. O kubbede 366 lüleye su taksim olup şehrin cami ve mescit, han, hamam ve ayan saraylarına hep andan gider. Membaı Meram Dağı’ndadır. 2.700 su kuyuları vardır ki, bunlarla bostan sulanır.”

“Herkes ve bütün seyyahlar Konya’nın mesirelerini methederler. Hakikat bu hakir de yirminci seyahatim olan bu seferime kadar böyle bir hıyaban görmedim. Bu da serhaddında Peçoy, Serm şehrinin kale arkasındaki baruthane mesiresi, Kırım’daki Suvak Bağı, İstanbul’un 170’ten fazla bahçe ve gülistanları, Malatya’nın İspozi’si, Tebriz’in Şah-ı Cihan Bağı Konya’nın Meram mesiresinin yanında bir çimenlik bile olamazlar. 9.000 kadar bağ ve bahçesi vardır. Bir diyar garibi kimse bu bağların içine girse kaybolur gider. Güzel sesli kuşlarının ötüşleri insana taze hayat verir. Konyalılar eş ve çocuklarıyla sekiz ay Meram’da oturup zevk ü safa ederek felekten kâm alır, nice bin bağ evleri, cami, mescit, musalla ve hanları, hamam, çarşı ve pazar yerleri vardır. Ahalinin Konya’ya hiç de ihtiyaçları yoktur.”

1193/1779 yılında Edip İbn Mehmet Derviş, Konya ve Meram’ı şöyle anlatıyor: “Konya, Ladik’ten on bir saattir. Akarsulu, bağ ve bahçeli seyri Meram ve mesire-i saireli mahaldir. Seyr-i Meram’da bir latif hamam vardır.”

Konya şehri ile ilgili önemli bilgilere eski Konya haritaları incelendiğinde de ulaşılabilmektedir. Bu haritalar incelendiğinde yine şehrin yapısı ve büyüklüğü ile ilgili anlatılan durum daha net olarak görülmektedir. Şehrin ana nüvesini Alâeddin Tepesi ile Mevlâna Türbesi, Bedesten Çarşısı, Kapı Camii civarı oluşturur. Yani en çok alan bugünkü merkez ilçelerden Karatay, daha sonra ise Meram ilçesinde kalmış alanlardadır.

Bu konuyu Besim Darkot şu kelimelerle ifade etmektedir: “Şehrin esâs nüvesi, evvelce surların kuşatmış bulunduğu oval şekilli, takriben 200 hektarlık bir sahaya tekabül eder ki, garpta Zindan Kale mevkii, cenupta Şahib Atâ Camii, şarkta Kapu Camii ve şimalde Hatuniye Medresesi’ni içeri alarak uzanır. Konya’nın esâs âbidelerinin hemen tamamı buradadır. İç kaleye tekabül eden Alâeddin Tepesi, bu esâs nüvenin merkezine nazaran, biraz garpta kalmaktadır.”

Yine o döneme ait Konya Rehberi’ne (1922) bakıldığında Konya’nın Alâeddin Tepesi’nin doğu, batı ve güneybatı kesimlerinin daha gelişmiş olduğu görülür.

1922 yılında Dr. Nazmi tarafından yazılan Türkiye’nin Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası Konya Vilayeti isimli eserde ise Meram nahiye olarak ele alınmaktadır.

Meram ilçe merkezinin esas gelişmesi ise 1896 yılında tren istasyonunun inşasıyla gerçekleşmiştir. Meram ilçesinin gelişmesinde diğer bir etken de 1927 yılında Meram Dere üzerine inşa edilen ilk hidroelektrik santralidir. Daha sonraki yıllarda Konya Şeker Fabrikasının bu bölgeye kurulması (1953-54) etkili olmuştur.

Bütün yukarıdaki verilerden de anlaşıldığı gibi, Konya’nın çekirdeğini oluşturan alan içerisinde, bugün Meram ilçe sınırları içinde kalan alan çok geniş ve önemlidir. Bugün bile Meram ilçesinde çok önemli tarihî binalar görülmektedir. Mesela tren istasyonu karşısında bulunan Agustus Oteli bu binalara güzel bir örnektir ve Meram Belediyesi tarafından restore edilerek kullanılır hâle getirilmiştir. Yani Konya şehrinde özellikle tren yoluna bağlı olarak bir Meram’a kayış söz konusudur. Bu durum Nalçacı Caddesi’nin açılması, sanayi bölgelerinin Selçuklu ve Karatay’a açılması ve Selçuk Üniversitesi Kampüsü yapılıncaya kadar devam etmiştir. Beklentiler odur ki, yeni kurulan ve yapılanma çalışmaları devam eden Necmettin Erbakan Üniversitesi de Meram ilçesi için bir yükselme/gelişme sağlayacaktır. Öyle ki, bu üniversite meşhur Meram bağlarına çok yakın bölgeye kurulacaktır.

Meram ilçesine bağlı kırsal yerleşmelerin tarihî gelişimine bakıldığı zaman bunların da çok eski yerleşmeler olduğu tespit edilmiştir. Günümüzde, Hasan Bahar* başta olmak üzere, pek çok bilim insanı bu bölge hakkında araştırmalar yapmış ve çok önemli bilgi ve bulgulara ulaşmışlardır. Ayrıca toplayıcı olması bakımından TAY Projesi kapsamındaki çalışmalar da önemlidir. Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) Projesi kapsamında yapılan çalışmalar sonucunda Konya il sınırları içerinde 819 adet yerleşme/mağara bulunmuştur. Elde edilen verilere göre Meram ilçe sınırları içerisinde değişik dönemlere ait ve çoğu höyük olmak üzere yirmi üç tarihî alan tespit edilmiştir.

Bunlar: Hatunsaray-1, Kavak, Kızılören, Kilistra Kent, Mula, Pamukçu-2, Sivrice, Tekintaş, Yaylapınar, Yaylapınar, Yeşildere Tekil Buluntu, Zoldura/Lystra, Alakova, Âşıklar Kalesi Kale, Aydınçavuş Düz Yerleşme, Balkayalar Su Yapısı, Bayat, Boyalı, Çarıklar, Çayırbağı Tekil Buluntu, Çomaklı, Direyük, Hatip yerleşme ve höyükleridir.

Günümüzde bu bölge ile ilgili pek çok noktada bilimsel kazı çalışmaları devam etmekte, yeni bilgi ve bulgulara ulaşılmaktadır. Ortaya çıkan verilerden elde edilen sonuçlara göre Konya bölgesi ve dolayısıyla Meram ilçesi, eski bir tarihî geçmişe sahip olup, pek çok dönemde önemli bir cazibe merkezi olmuştur.

Nüfus

Meram İlçesi kırsal nüfus değişimleri Osmanlı Döneminden günümüze kadar irdelenmiş, farklı dönemlerde köylerin nüfus verilerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu köylerin bazılarının farklı dönemlerde farklı bucaklara bağlı olduğu tespit edilmiştir. Bazı köylerin ise eski nüfus verilerine ulaşılamamış olup, bunun sebebi bazılarının yakın zamanda kurulmuş olması, bazılarının isimlerinin değiştirilmiş bazılarının ise Konya il merkezi içinde mahalleye dönüşmüş olmasıdır. 2010 yılı TÜİK verilerine göre köy nüfusları; Konya Valiliği, Meram Kaymakamlığı ve saha çalışmaları ile de hane sayıları belirlenmiştir.

Meram İlçesi’nde Nüfus ve Hane Değişimi (1871-2010):

(B: Belediye; BM: Bucak merkezi)

(KVS, 1871; DİE, 1935, 1965, 1980; TÜİK, 2000, 2010 Nüfus Verileri)

2010 yılında Meram ilçesi köylerindeki hane sayısı 2.429’dur. Ancak belde ve ilçe merkezleriyle birlikte bu rakam çok daha fazla olacaktır. Meram Belediyesi 2010 yılı verilerine göre merkezde 98.661 hane bulunmaktadır. 6 beldede de yaklaşık 1.750 hane olduğu düşünülürse ilçe genelinde yaklaşık 103.000 hane bulunmaktadır.

1935 yılı nüfus sayımına göre şuan Meram ilçesi sınırları içerisinde kalan alanda merkez nahiyesi ve Hatıp nahiyesi bulunmakta olup, bu nahiyelerin pek çok köyü şu an bu ilçe içerisinde yer almaktadır. Merkez nahiye içinde en fazla nüfus ise Meram Dere köyünde (1.978) bulunmaktadır.

1935 yılında Merkez ve Hatıp Nahiyelerinde Nüfus:

(DİE 1935 Nüfus Verileri)

1965 yılı nüfus sayımına göre Konya şehrinde 10 bucak merkezi ve Konya merkez bucağı 8 köy, Derbent 5 köy, Hatıp 15 köy, Hatunsaray 10 köy, Kızılören 8 köy, Meram 7 köy, Obruk 10 köy, Sille 15 köy, Tömek 22 köy, Yarma 11 köy olmak üzere toplam 118 yerleşim yeri mevcuttur. Genel manada bu bucak merkezlerine bakıldığında Konya Merkez bucağı içerisinde belirtilen köylerin çoğu ile Meram, Hatıp ve Hatunsaray bucakları bugünkü Meram ilçesi içerisinde bulunmaktadır. Mesela sadece Tömek ve Yarma bucakları Karatay ilçesine bağlı, geri kalan bucaklar da Selçuklu ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Toplam Konya şehir nüfusu 157.934 olduğuna göre bunun yaklaşık 30 bini Meram sınırları içerisindeki nahiyelerde bulunduğu söylenebilir.

(DİE 1965 Nüfus Verileri)

1990 yılı Konya ili ekonomik göstergelerine göre 213.664 kişinin yaşadığı Meram ilçesinin nüfus yoğunluğu 110 kişidir (yüzölçümü 1.949 km²).

1997 yılı köy envanter verilerine göre Meram ilçesinin 37 köyü bulunmaktadır. Bu kayıtlara göre 37 köy toplu ve dağınık yerleşme şeklinde bir ayırıma tabii tutulmuştur. Bu köylerin toplu yerleşim özelliklerine göre dağılımına bakıldığında 24’ü yamaçta, 6’sı ovada, 4’ü vadide, 2’si dağda, 1’eri de orman içi ve orman kenarında bulunmaktadır. Dağınık yerleşmeler ise ovada 3, yamaçta 1 köy şeklindedir.

Yine 1997 verilerine göre 37 köyden 14’ü tabii ve tarihî değeri olan köy statüsündedir. Konut amaçlı 4.046 bina, konut dışı bina sayısı ise 432 adettir. Bu konutların 3.623 tanesi tek katlıdır. Köylerde genel ısınma aracı olarak 18 köy odun, 19 köy ise kömür sobası kullanmaktadır. Bütün köylerde elektrik olmasına rağmen 672 hanede elektrik kullanılmamaktadır. Yine bütün köylerde telefon hattı bulunmakta olup, 4.692 telefon abonesi bulunmaktadır. Günümüzde ise elektrik kullanmayan hane kalmamıştır.

1997’de köy nüfusu yerleşik 30.284 kişi, yerleşik olmayan 392 kişi, yerleşik hane sayısı 5102, hane sayısı 4461’dir.

2000 yılı (DİE) verilerine göre hane halkının ortalama nüfusu yönünden Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde üç ilçede farklılıklar göze çarpmaktadır. Hane halkı büyüklüğü Büyükşehir genelinde 4,4, Meram ve Selçuklu’da 4,2 ve Karatay’da 4,7 olmuştur. Km²ye düşen insan sayısı Meram ilçesinde 167 kişi olup Türkiye ortalamasının üstündedir.

Meram İlçe Nüfusunun Gelişimi (1990-2012):

(TÜİK, ADNKS Verileri, 2012)

Meram İlçesinin Nüfus Değişimi (1990-2012)

İlçe nüfusu veri yıllarında gerek merkez de gerekse toplamda artarken, kasaba ve köylerde nüfus azalmıştır. Dolayısıyla ilçede kırsaldan merkeze doğru yoğun bir göç olayı yaşanmaktadır. Ayrıca civar iller ve doğu illerinden de göçler görülmektedir.

Konya Büyükşehir nüfusunun %28’i Meram ilçe sınırları içinde yaşamaktadır. Ayrıca Meram; Konya ilinin 31 ilçesi içinde il toplam nüfusunun %14’ünü barındırmaktadır.

Konya Merkez İlçelerin Nüfus Oranları (2012)

Konya Geneli Nüfusa Göre Meram Nüfus Oranı (2012)

Meram İlçe Merkezi ile Belde/Köy Nüfusları:

Meram İlçe Merkezi, Belde/Köy Nüfus Dağılım Grafiği (2012)

Meram İlçesi’nde Cinsiyete göre Dağılım Grafiği (2012)

2015 yılı TÜİK verilerine göre ise Meram ilçesinin nüfusu 343.384’tür. Bu nüfusun 170.749’unu erkekler, 172.635’ini de kadınlar oluşturmaktadır. İlçenin 2017 yılı nüfusu da 345.813’tür.

Meram İlçesi 2018-2020 yılı Nüfusu

İlçe merkezinde yaşayan nüfus toplam ilçe nüfusunun %95’ini oluşturmakta iken, kırsal alan nüfusu sadece %5’lik bir dilim oluşturmaktadır. Cinsiyete göre dağılımda ise kadın nüfusunun erkek nüfusuna göre biraz daha fazla olduğu görülmektedir.

İlçe merkezinde önemli bir altyapı sorunu bulunmamaktadır. Ayrıca son yıllarda imar planı düzenlemeleri ve teşvik edilen kooperatifçilik hareketleri ile bu alanda da gelişmeler yaşanmaktadır. Gerek belediye öncülüğünde gerekse TOKİ sayesinde ilçede hızlı bir yapılaşma hareketi görülmektedir.

Merkezdeki konutların %95’i betonarme olup, semtine göre iki katlı veya çok katlı binalardan oluşmaktadır. Köylerde konutlar ise gelir durumuna göre genellikle betonarme, kerpiç ve taş olarak inşa edilmektedir.