MEVLÂNA KÜLTÜR MERKEZİ

Yapım tarihçesi

1925 yılında tekke ve dergâhların kapatılmasına kadar Konya Mevlâna Dergâhı ve Osmanlı topraklarında kurulan diğer Mevlevihanelerde icra edilen Şeb-i Arus törenleri 1946 yılındaki Konya Halkevinde düzenlenen bir törenle tekrar hayata geçirildi. 1946 yılından 1959 yılına kadar Konya Halkevi, Konya Belediyesi Turizm Bürosu ve Türk Milliyetçiler Derneği Konya Şubesi tarafından organize edilen törenler, dar imkânlar çerçevesinde, bazen kahvehane köşelerinde, bazen sinema salonlarında mütevazı bir şekilde icra edilirken, bazen de himmetsizlik yüzünden Ankara veya İstanbul’a bırakıldı.

1960 yılından itibaren ise törenlerin icrası Konya Turizm Derneğine devredildi, bu dernek de 1986 yılına kadar önceleri sinema salonlarında, sonrasında da Konya Kapalı Spor Salonu’nda Şeb-i Arus törenlerini gerçekleştirdi.

1987 ve 1988 yılındaki törenler de yine aynı fiziki şartlar altında bu kez Konya Belediyesinin himmetiyle gerçekleştirildi, 1989 yılından itibaren ise kurumlar arası bir organizeyle Konya Valiliği İl Kültür (ve Turizm) Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi ve Selçuk Üniversitesinden üyelerce oluşturulan Mevlâna’yı Anma Törenleri Tertip Komitesi’ne devredildi. Bu faaliyetler çerçevesinde konferans ve sempozyumlar için yeterli salonlar bulunabilirken en çok ilgi gören sema ise, 100. Yıl Konya Kapalı Spor Salonu’nda şöhret bulduğu şekliyle “pota altında” yapılmaktaydı.

Şeb-i Arus törenlerinin devlet eliyle resmen başlamasından ancak otuz dört yıl sonra, 1980’li yılların başında bu mahcubiyetin farkına varan yetkililer bu faaliyetlerin yapılacağı bir kültür merkezinin gerekliliğini dile getirmeye başladı. Bu ihtiyacın somut olarak dillendirilmesi 1987 başlarında olmuş ve aynı yılın Şubat ayında dönemin valisi merhum Kemal Katıtaş imzasıyla kültür sarayı yapılması konusunda Kültür Bakanlığına bir yazı yazıldı. Bakanlıktan bir ay sonra gelen (31 Mart 1987) olumlu cevap üzerine de ilk çalışmalar başladı. Ancak bürokrasi engelleri yüzünden ancak üç yıl sonra Kültür Bakanlığı tarafından dönemin bakanı Namık Kemal Zeybek tarafından 17 Eylül 1990 tarihinde proje yarışması açılabildi. Mevlâna Kültür Merkezi (MKM) adıyla resmiyete kavuşan külliye için 69 eserin katıldığı bu yarışma 6 Nisan 1991 günü sonuçlandı ve Prof. Dr. Hasan Şener tarafından hazırlanan proje kazandı.

1990 yılı Haziranına kadar MKM’nin yer araştırmasına başlanmış, resmî yazışmalar çerçevesinde, sırasıyla Mevlâna Müzesi’nin arka kısmı, Hapishane Caddesi’ndeki Kapalı Cezaevi ve yanındaki boş alan, Meram Yolu üzerindeki Ordu Pazarı’nın bulunduğu askerî bölge ve Aslanlı Kışla’dan yer istenmiş ancak sonuç alınamamıştır. Aynı yılın 23 Temmuz’unda ise Millî Emlak Genel Müdürlüğünün 24975 sayılı yazısıyla Ankara Yolu üzerinde bulunan Fevzi Çakmak Mahallesi’ndeki 162.542 m²lik bir alan Mevlâna Kültür Merkezi yapılmak üzere Kültür Bakanlığına tahsis edilmiştir. Ancak, 1993 yılına kadar MKM’nin temeli bir türlü atılamazken, Fevzi Çakmak Mahallesi’nde tahsis edilen mekânın, şehir merkezine uzak olduğu eleştirileri yoğun olarak dile getirilmeye başlanmış, dönemin valisi İhsan Dede, Karatay Belediye Başkanı Mustafa Özkafa ile yaptığı görüşmeler sonucunda Aslanlı Kışla’da bulunan 108.197 m²lik arsayı (MKM’nin günümüzdeki yeri) tahsis ettirmiş; bu tahsis, Millî Emlak Genel Müdürlüğünün 29 Ocak 1993 gün ve 4351 sayılı yazısıyla resmiyete kavuşmuştur.

Nihayet 1993 yılında dönemin Kültür Bakanı Fikri Sağlar tarafından Mevlâna Kültür Merkezi’nin Açık Sema Alanı’na ait inşaatın temeli atılmış, ancak 2000 yılına gelinceye kadar ödenek tahsisi ve ihale yüzünden inşaatında herhangi bir gelişme olmamıştır. 2000 yılının birim fiyatları ile 3 trilyon TL’lik bir bütçeye ihtiyaç duyulan MKM’ye aynı yıl için ancak 100 milyar ödenek ayrılmıştır. Vali Ahmet Kayhan, yapılan girişimlerden sonra DSP, MHP ve ANAP koalisyonunun oluşturduğu 57. Hükümetin devlet bakanı ve ANAP Konya milletvekili Mehmet Keçeciler’in gayretleriyle Kültür Merkezi için l trilyon liralık ek ödenek çıkarıldığını, açıkladı ve bu parayla 2001 yılında tamamını bitirme gayreti içinde olacaklarını belirtti. Ancak aynı yılın Aralık ayına gelindiğinde bu ek ödeneğin tahsisinde ve Kültür Merkezi’nin inşaatında bir gelişme olmadı. Kültür Bakanı İstemihan Talay, yaşanan ekonomik kriz yüzünden MKM’ye yeterli ödenek ayrılamadığını ve bu şartlarda da ödenek ayıramayacaklarını belirtti. 2000 yılı sonuna kadar MKM’nin %1’lik oranına tekabül eden Açık Sema Alanı’na ait dört sütun ve seyirci oturma yerlerinin kaba inşaatı yapılabildi.

Şubat 2001’de dönemin Kültür Bakanı İstemihan Talay ve Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Özkafa arasında yapılan şifahi görüşme neticesinde MKM inşaatının Konya Büyükşehir Belediyesince yapılması mutabakatına varıldı. Bu amaçla Belediye Meclisi’nin 16 Mart 2001 gün ve 12 sayılı kararı ile arsanın devri ve projenin yapımı karara bağlandı. 18 Aralık 2001 günü Konya Büyükşehir Belediye Başkanı Mustafa Özkafa, Kültür Bakanlığı ile yapımını üstlenme konusunda anlaştıklarını, fakat Mevlâna Kültür Merkezi inşaatına daha önce ihaleyi alan firmanın “hakkından vazgeçmemesi” sebebiyle başlayamadıklarını belirtti.

2002 fiyatları ile tamamlanması için 8 trilyon 966 milyar liraya ihtiyaç duyulan MKM’nin projesi için 2001 yılına kadar ancak 443 milyar lira para harcandı. 2002 yılında ise on yıl geçmesine rağmen Kültür Merkezi’nin sadece %2’lik kısmı tamamlanmıştı.

17 Aralık 2002’de Şeb-i Arus törenlerine katılan Doç. Dr. Abdullah Gül Başbakanlığındaki 58. T.C. Hükümeti Kültür Bakanı Doç. Dr. Hüseyin Çelik, MKM’yi 2003 yılı Aralık ayında bitirecekleri sözünü verdi. Ocak 2003’te Tarım ve Köyişleri Bakanı ve AK Parti Konya Milletvekili Prof. Dr. Sami Güçlü, MKM’nin bu yıl içerisinde bitirilmesi için gerekli olan 13 trilyon liralık ödeneğin Kültür Bakanlığı bütçesine konulduğu müjdesini verdi. Bu girişim çerçevesinde, MKM için 4 trilyonu Maliye Bakanlığı, 5 trilyonu da Yatırımları Hızlandırma Fonu’ndan olmak üzere 9 trilyonluk ödenek sağlandı.

6 Haziran 2003 tarihinde bir dizi inceleme için Konya’ya gelen 59. T.C. Hükümeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, MKM’nin inşaatını da ziyaret ederek: “Burayı bitirin!” talimatını verdi. Haziran 2003’te inşaatına tekrar başlanan Mevlâna Kültür Merkezi’nin 31 Aralık 2003 tarihine kadar %40’ı tamamlandı. 17 Aralık 2003 günü, Şeb-i Arus’un gündüz ve akşam törenleri henüz tamamlanamayan MKM’de yapıldı. Törene Konya protokolünün yanı sıra TBMM Başkanı Bülent Arınç ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan da eşleriyle katıldılar.

28 Nisan 2004’te dönemin Konya Valisi Ahmet Kayhan, MKM’de uzun süre müteahhit sorunu yaşadığını, bu sorunun da tasfiye işlemi ile sona erdiğini, Kültür Bakanlığı ile Konya Büyükşehir Belediyesinin devir konusunda anlaşma sağladığını, kalan yüzde 55’lik kısmının ise yeni İhale Kanunu’na göre Büyükşehir Belediyesi tarafından takip edileceğini belirtti. 8 Haziran 2004 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Konya Büyükşehir Belediyesi arasında yapılan protokol ile Mevlâna Kültür Merkezi, Büyükşehir Belediyesine devredildi. Büyükşehir Belediye Başkanı Tahir Akyürek, Başbakan Erdoğan’ın girişimleri ve maddi ödenek imkânlarıyla MKM inşaatının kendilerine devredildiğini belirtti. On dört yılda yaklaşık 25 milyon lira harcanarak üçte birlik bir bölümü bitirilebilen MKM, Büyükşehir Belediyesine devredildikten altı ay sonra 16 milyon lira daha harcanarak tamamlandı (Aralık 2004). 10-17 Aralık 2004 tarihleri arası yapılan 731. Vuslat Yıldönümü törenlerinin gündüz ve gece seansları burada yapıldı.

MKM, 12 Aralık günü de Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından resmen açıldı.

Mimarisi

MKM’nin yer aldığı arsa Mevlâna Müzesi’ne yaklaşık 900 m uzaklıkta, kentsel dönüşüme açılan bir doku içinde, tarihî Üçler Mezarlığı’na yakın konumda bulunmaktadır. Aslanlı Kışla olarak adlandırılan ve yaklaşık 100.000 m²lik bir alana sahip olan arsa, konu ile ilgili etkinliklerin tamamına ev sahipliği yapacak büyüklük ve konuma sahiptir.

MKM’nin ana mekânı olan ihtifal salonunun biçimlendirilmesinde Ayasofya, Sultanahmet ve Selimiye camileri örnek alınmıştır. Sema Salonu’nun çapı 60 m, yüksekliği ise 38 m’dir.

Merkezin biçimlendirilmesinde net tanımlanmış mekan geometrileri imajı kolay okunabilir formlar, anıtsallığı sağlayıcı plan, taş kaplama cephe, dış mekanlar, çatı örtüsünün ölçeği ve biçimi, Sema salonu üstünde gökyüzünü yansıtan reflekte cam örtü, fuaye üstünde şeffaf cam-çelik örtü, iç mekanlarda biçimsel ve boyutsal zenginlik, iç mekânlarda kademelenme, katlar arası geçişler ve galeri boşlukları, farklı kotlarda insanların dolaşımı ve perspektif zenginliği proje müellifi tarafından MKM’nin özellikli mimarisi olarak belirtilmektedir.

MKM kompleksindeki toplam kapalı alan 20.000 m²dir. Bu alanda bir sema alanı, “Sultan Veled” adı verilen bir konferans salonu, ihtisas kütüphanesi, mescit, kafeterya ve Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı, Konya Türk Tasavvuf Musikisi Topluluğu ve Konya Ansiklopedisi’nin çalışma odaları bulunmaktadır. Dış alanda ise bir adet açık sema alanı ve geniş bir araç park alanı vardır.

Rakamlarla Mevlâna Kültür Merkezi

Kapalı Sema Salonu’nun üzerinde 40 m çapında dünyanın en büyük kandili bulunmaktadır. 2.600 kişilik kapasitesi olan bu salon teknolojinin en son getirdiği sistemlerle donatılmıştır. Kapalı Sema Salonu aynı zamanda konferans ve konser salonu olarak kullanılabilecek bir yapıda inşa edilmiştir. Açık sema alanı 40 m çapında dünyanın en büyük sema ayininin icra edilebileceği bir mekânıdır.

Mevlâna Kültür Merkezi’nin Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından 2004 Şeb-i Arus öncesi tamamlanması sırasında; 750 kişi 100 gün çalışmış, 520 kamyon mermer, 30 kamyon cam, 257 kamyon granit, 10 kamyon boya kullanılmış, 15.000 fidan dikilip 50.000 çiçek ekilmiştir.

İlk yazısının yazılmasından (1987) bahçesinin de yeşillendirilerek tamamlanmasına kadar (2005) “on sekiz” yıl geçen MKM’nin bu macerası sırasında; 15 T.C. Hükümeti, 16 Kültür (ve Turizm) Bakanı, 8 Konya valisi ve 4 Konya Büyükşehir Belediye Başkanı görev yapmıştır.

Ayrıca 2001-2003 yılları arası Konya milletvekilleri tarafından MKM’nin niçin tamamlanmadığına dair TBMM’ye altı soru önergesi verilmiş, gündem dışı konuşmalarla konu TBMM Genel Kurul Salonu’nda tartışmaya açılmıştır.

2000-2004 yılları arası Konya’daki yerel gazete ve televizyonları MKM’nin tamamlanamaması ile ilgili olarak; “Bu Sene de Pota Altında”, “Yine Pota Altı”, “Projeler Sahipsiz”, “Sahipsiz Mevlâna”, “Konya’da Bir Mevlâna Kültür Merkezi Bile Kurulamadı”, “Mevlâna Kültür Merkezi Yılan Hikâyesine Döndü” gibi başlıklarla sıkça haberler yapmış, bu konuda gazetelerde 200’ü aşkın haber çıkmış ve 50 kadar köşe yazısı kaleme alınmıştır.