Selçuklu ilçesi, Medrese Mahallesi, Ankara Caddesi, Nu. 41 adresinde yer alan yamuk planlı mezarlık, 191.875 m2lik geniş alanıyla Konya’nın en büyük mezarlığıdır. Mezarlığın dokuz giriş kapısı bulunmaktadır. Bunlardan doğuda Ankara Caddesi üzerinde bulunan Kalenderhane Kapısı ve güneyde Yeşilbahar Sokağı’nda bulunan Parsana Kapısı mezarlığın ana girişleridir. Bu iki giriş kapısında ve 2010 yılında düzenlenen Konya Polis Şehitliği’nde olmak üzere toplam üç bekçi kulübesi bulunmaktadır. Moloz taş örgülü çevre duvarı 2002 yılında andezitle kaplanmış ve üzerine demir parmaklıklar yapılmıştır. Numaralandırılmış adalara ayrılan mezarlıkta ana ve ara yollar vasıtasıyla rahatça gezilebilmektedir. Mezarlık düzenli olarak ağaçlandırıldığından yeşil bir görünüm arz eder. İç kısımda çok sayıda çeşme mevcuttur. Mezarlığa defin işlemi hâlen devam etmektedir.
Tarihî mezar taşlarının malzemesi mermer, Sille ve Gödene taşıdır. Daha çok türbelerin çevresinde ve Cennet Çukuru’nda toplanan mezar taşları tipolojik açıdan oldukça zengindir (bk. Mezar Taşları*).
Musalla mezarlığının en önemli bölümlerinden biri de namazgâhtır. Namazgâh Selçuklulardan günümüze ulaşan, “Meydan” ve “Sultan Meydanı” olarak ta isimlendirilen, insanların toplandığı, bayram namazı kıldığı, yağmur duası ettiği geniş bir alandır (bk. Musalla/Namazgâh*).
Mezarlığın kuzeyinde, 141 Nu.lı adada Cennet Çukuru olarak adlandırılan bir bölüm yer almaktadır. Rivayete göre Malazgirt Savaşı’ndan önce Anadolu’ya ayak basan Selçuklu öncü birlikleri şehitlerinin buraya atılması dolayısıyla burası Konya’daki ilk şehitliktir. Bu alan günümüzde ahşap bir çitle koruma altına alınmıştır. Diğer adalara göre çukurda kalan bu bölümde oldukça eski mezar taşları bulunmaktadır. Üzerlerinde tarihleri bulunmamakla birlikte bir sanduka ve bir mezar taşının şekil itibariyle Beylikler Dönemi mezar taşları olduğu söylenebilir. Bu bölümdeki mezar taşlarının çoğu yan yatmış ya da toprağa gömülmüş vaziyettedir.
Mezarlıkta Gömeç Hatun, Şeyh Şücaeddin, Evhadeddin-i Kirmani ve Şeyh Halilî türbeleri bulunmaktadır. Bu dört türbe Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından 2010 yılında onarılmıştır. 114 Nu.lı adada bulunan Gömeç Hatun Türbesi* Selçuklu Döneminin eyvanlı türbeleri gurubuna girer. Yapı XIII. yüzyılın ikinci yarısında vefat eden Selçuklu Sultanı IV. Rükneddin Kılıçarslan’ın karısı Gömeç Hatun’a aittir. 130 Nu.lı adada bulunan Evhadeddin Kirmani Türbesi* kare kübik bir gövdenin sivri bir kubbeyle örtülmesinden oluşmaktadır. Üzerinde kitabesi bulunmayan yapı, Evhadeddin-i Kirmani (ö. 1237)’ye izafe edilmesinden ve türbenin dış görünüşünden yola çıkarak XIII. yüzyıla tarihlendirilebilir. 129 Nu.lı adada bulunan Şeyh Şücaeddin Türbesi* kare planlı olup, üzeri on altı dilimli kubbeyle örtülmüştür. Kitabesi bulunmayan türbenin içindeki sandukanın üzerinde ebcet hesabıyla 749/1349 tarihi okunmaktadır. Şeyh Halilî Türbesi*, mezarlığın kuzeyinde, Namazgâh’ın güneybatısında 145 Nu.lı adada yer alır. Sekizgen planlı türbenin üzeri kubbe ile örtülmüştür. Giriş kapısının önünde iki sütunlu bir revak bulunmaktadır. Türbe, kapısındaki kitabeye göre 998/1589 tarihlidir. Ayrıca Şeyh Halilî Türbesi’nin karşı taraflarında Siraceddin-i Urmevi’ye ait olan bir türbeden bahsedilmektedir. Ancak bu Selçuklu türbesi günümüzde mevcut değildir.
Musalla Mezarlığı’nın kuzeydoğusunda 1955 yılında düzenlenen Konya Askerî Şehitliği yer almaktadır. Şehitliğin dört tarafı duvarla çevrilidir. Ankara Caddesi üzerinde mezarlıktan ayrı bir giriş kapısı vardır. Şehitliğe defin işlemi hâlen devam etmektedir. Ayrıca mezarlığın kuzeybatısında 2011 yılında Konya Polis Şehitliği düzenlenmiştir.
Mezarlığın kuzeybatısında Nalçacı Caddesi civarında Hıristiyan (Ermeni) Mezarlığı yer almaktadır.
Musalla Mezarlığı’nda vali, müftü, müderris olan önemli şahsiyetlerin mezarları mevcuttur. Bunlar içerisinde Müderris Muhaddis Ahmet Efendi, âlimlerden Hadimli Mehmet Vehbi Çelik Efendi, Aksekili Mehmet Emin Efendi, Halil İbrahim (İzerdem) Efendi, Konya valileri İzzet Bey, Fuat Tuksal, Rıfat Özpar (Baba Rıfat) sayılabilir. Ayrıca İ. Hakkı Konyalı Şeyh Kutsi Efendi’den naklen burada bazı peygamberlerin mezarının bulunduğunu, Selçuk Es ise İklis, Merih, Çağdun (Çukudvan) ve Mihran isminde dört Peygamberin mezarının olduğunu belirtmektedir.
Konya’nın en eski mezarlıklarından olan Musalla Mezarlığı’nın kesin kuruluş tarihini belirlemek çok güçtür. Ancak mezarlığı içindeki türbelerden yola çıkarak tarihlendirmek mümkündür. Gömeç Hatun, Evhaddeddin-i Kirmani ve günümüzde mevcut olmamakla birlikte varlığından haberdar olduğumuz Siraceddin Urmevi türbeleri Selçuklu Dönemine aittir. Bu türbeler yapıldıktan sonra etraflarına definler yapılmıştır. Nitekim İ. H. Konyalı Gömeç Hatun Türbesi’nin yakınında Selçuklu Dönemine ait mezar taşlarını görmüş ve okumuştur. Ali Işık* ise 2012 yılında Konyalı’nın gördüğü, türbenin hemen yanındaki bu taşlardan Hundi Hatun’a ait olan 1204 tarihli mezar taşını yayımlamıştır. Bunlardan başka türbenin yanında iki adet sanduka mevcuttur. Ancak üzerlerindeki yazıları okumak mümkün olmamıştır. Yine mezarlığın en eski yerlerinden olan Cennet Çukuru’nda da Beylikler Dönemi mezar taşlarına rastlanmaktadır. Selçuklu, Beylikler, Osmanlılar ve Cumhuriyet dönemlerinde kullanılan mezarlık, türbelerin etrafının defin işleminde kullanılmasıyla büyüyerek günümüze kadar ulaşmış en büyük mezarlıktır.
Musallla Mezarlığı'nın genel bir görünümü
