Karatay ilçesine bağlı Zenburi (günümüzde Şems-i Tebrizî) Mahallesi, Müftüler Sokağı, Nu. 2’de kayıtlı olan yapı, halk arasında Zenburi/Zemburi veya İplikçi Mescidi olarak bilinmektedir. Ancak yapıya bu isimlerin niçin verildiği tam olarak bilinmemekle birlikte bu konuda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Mescidin, İplikçi adıyla anılması burada imamlık yapan ve iplikçilikle uğraşan kişi ile ilgili olmalıdır. Fatih Sultan Mehmet (881/1476-77), II. Bayezit (900/1494-95), Yavuz Sultan Selim (924/1518), Kanuni Sultan Süleyman ve III. Murat (992/1584) dönemlerine ait Konya tahrir defterlerinde Zenburi Mescidi ve Mahallesi adına rastlanılmamaktadır. Ancak Zenburi Mahallesi ismi 1839, 1899, 1901 tarihli Konya şeriye sicillerinde geçmektedir. Dolayısıyla bu durum, bu ismin sonradan verildiğini göstermektedir.
Yapı üzerinde herhangi bir kitabe bulunmadığından ne zaman, kimin tarafından yaptırıldığı ve ustasının kim olduğu bilinmemektedir. Mescidin banisi hakkında, İ.Hakkı Konyalı, yapının Sultan Alâeddin Keykubat’ın arıcıbaşısı ya da Kara Aslan tarafından inşa ettirilmiş olabileceğini söylemektedir. Bu konuda kesin bilgiler olmamakla beraber plan, mimari, malzeme ve teknik özelliklerinden yola çıkarak yapıyı XIII. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirmek mümkündür.
Mescit, etrafı duvarla çevrili küçük bir bahçe içerisinde yer almaktadır. Dıştan 9,30x11,30 metre ölçülerinde kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Harim kare planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür. Yuvarlak kasnak üstünde yükselen 7,00 metre çapındaki kurşun kaplı kubbeye üçlü tromplarla geçilmektedir. İçerisi kireç harcı ile sıvanarak beyaza boyanan yapının eski resimlerinde kubbe üzerinde tuğladan üçgen formlu çıkıntılar izlenebilmektedir.
Mescidin kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan son cemaat mahalli (methal) yer alır. Orijinalinde doğu ve batı cepheleri kapalı olan bu mekânın iki ayak tarafından taşındığı, üstünün de tonozla örtülü olduğu ileri sürülmektedir. Günümüzde ise iki ahşap ayakla taşınarak camekânla kapatılmış, üzeri ise meyilli bir çatı ile örtülmüştür. Bu bölüme giriş doğu cephenin kuzeye yakın köşesinden açılan metal bir kapı ile sağlanmıştır.
Son cemaat yerinin güneyinden açılan dikdörtgen formlu bir kapı ile harim mekânına girilmektedir. Kapının sağına ve soluna dikdörtgen formlu, düz atkı taşlı, tuğladan yuvarlak kemerli alınlıklı, birer adet pencere yerleştirilmiştir.
Mihrap, kıble duvarının ortasında giriş aksının tam karşısındadır. Mihrap nişi yarım yuvarlak formlu olup dört sıra mukarnaslı bir kavsaraya sahiptir.
Mescidin doğu, batı ve güney cephelerine sivri kemerli birer adet aydınlatma penceresi yerleştirilmiş; duvar içlerine pencerelerin alt seviyesine gelecek şekilde ahşap hatıllar atılmıştır.
Kuzeybatı köşeye tuğladan tek şerefeli minare yerleştirilmiştir. Minareye giriş son cemaat mahallinin batısından açılan 0,80x1,15 metre ölçülerinde kemerli bir kapı ile sağlanmıştır. Minarenin pabuçluk bölümü sekizgen formludur. Bu bölümün batıya bakan cephesine mazgal bir pencere açılmıştır. Pabuçluk bölümünün gövde ile birleşim yeri kare formlu, mavi renkli plaka çinilerle tezyin edilmiştir. Minarenin silindirik gövdesinde dikey ve yatay tuğla dizileriyle balıksırtı motifi meydana getirilmiştir. Şerefeden sonrası yıkılan minare, 1960 yılında Türkiye Anıtlar Derneği Konya Şubesi’nin yardımlarıyla onarılmıştır.
Mescidin minare kaidesinin alt bölümlerinde ve su basman seviyesinde kesme taş, diğer bölümlerde ise tuğla malzemeye yer verilmiştir. Tuğlalar cephelerde ve duvar yüzeylerinde şaşırtmalı; kubbede eğik istif ve başak örgü; minarede ise yatay-dikey istif ve balıksırtı örgü tekniğindedir.
Süsleme açısından oldukça sade olan yapının minaresindeki tuğla örgü ve çiniler dikkati çeken tezyinî elemanlardır. 1992 yılında Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından restore edilen mescit günümüzde ibadete açıktır.
Zenburi Mescidi
