Arpa buğdaygiller familyasından Hordeum cinsinden tek yıllık, otsu bir tahıldır. Arpa dünyada ilk kültüre alınan (MÖ 8000) bitkidir. Arpanın gen merkezi (orijini) Asya, Ege, Kafkaslar, Doğu Anadolu, Akdeniz çevresi ve Habeşistan’dır.
Arpa; ekim alanı ve üretim miktarı olarak dünyada buğday ve mısırdan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye; dünyada arpa ekim alanı olarak dördüncü sırada ve üretimde %5’lik pay ile altıncı sırada yer almaktadır. 2007 yılı istatistiklerine göre dünyada arpa üretimi 146 milyon ton, Türkiye’de arpa ekim alanı 3.500.000 ha üretim miktarı 7.306.000 ton olup Konya’da ise ekim alanı 357.980 ha ve üretim miktarı 619.247 tondur. Konya’da tahıllar içerisinde arpa, ekim alanı olarak %30,32 ve üretimde %28,21 pay ile buğdaydan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye’deki arpa üretiminin %8,5’ini Konya üretmektedir.
Arpanın yetiştiği yere ve yetiştirme tekniklerine göre bitki boyu 35-120 cm, başak boyu ise 6-15 cm arasında değişmektedir. Arpa danesi genelde beyaz renklidir, ancak siyah ve çakır renkli olanları da vardır.
Bileşiminde yaklaşık ortalama %67-68 azotsuz ekstrakt, %9,5 ham protein, %10-14 nem, %3,9 ham selüloz, %2,1 ham yağ ve %2,2 kül bulunur. Arpa unundan tek başına ekmek yapılabilir veya buğday ununa %5-30 oranında katılabilir. Genelde arpa ekmeği fakirliğin ve kıtlığın işareti olarak kabul edilmekte olup sosyolojik olarak da beklenilen bir işi yapamayanlara da yediğin arpa ekmeği mi, diye söylenilerek arpa ekmeğinin kalitesi vurgulanmaktadır.
Geniş yayılma alanı olan arpa verimli toprakları sever. Tuza dayanıklılık bakımından en başta gelen tarla bitkilerindendir. Arpa malt, bira, ilaç, ekmek ve diğer unlu mamulleri sanayisinde, yem olarak hayvan ve yiyecek olarak insan beslenmesinde kullanılır.
Konya’da ekilen Tokak 157/37 arpa çeşidi yanında ilimizdeki Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından ıslah edilen ve tescil ettirilen Karatay-94, Kral-97, Beyşehir-98, Konevi-98 ve Larende çeşitleri ile Efes-98, Çetin-2000, Çumra-2001, Çatalhöyük-2001, Aydanhanım, Zeynel Ağa ve Başgül gibi arpa çeşitleri de yetiştirilmektedir.
Arpadan türetilmiş bazı kelime ve atasözleri dilimizin söz dağarcığında da önemli bir yer tutar.
Arpalık: Arpa yetiştirmek için uygun, yerleşim yerlerine yakın ve yüksek verimli tarım arazisine denilir. Konya kültüründe arpalık, karşılıksız faydalanılan, yenilip içilen yer anlamına da gelmektedir.
Arpacık: 1. Soğan üretiminde kullanılan tohumdan elde edilen üretim materyaline arpacık (soğanı) denilir. 2. Göz kapağı bezlerindeki kanal tıkanma rahatsızlığı olup yöremizde “itdirse” (itdirseği) olarak bilinir. 3. Ateşli silahlarda namlunun ucunda bulunan hedefi bulmaya yarayan küçük kabartıya da arpacık denir.
Bir arpa boyu yol almak, arpalamak, arpa güvesi (arpa zararlısı), arpa sürmesi (arpa hastalığı) arpadan türetilmiş deyim ve terimlerden ilk akla gelenlerdir.
Arpa
