“Darü’l-hilâfeti’l-aliyye Medresesi”, eğitim kurumu olan medreseleri ülke çapında düzenlemek üzere 1914’te İstanbul’da kurulmuştur. Meşihat makamına bağlı resmî okul statüsünde, ülke çapında şubeleri olan bir eğitim faaliyetidir. İttihat ve Terakki yönetiminin, aslında 1908’den itibaren ilk defa Konya’da denenen Islah-ı Medaris-i İslamiye sistemine benzer bir resmî, yeni medrese sistemi kurma denemesidir. 1914 ıslahatı İstanbul’dan başlayarak Anadolu medreselerinin ancak on üçüne uygulanabilmiştir. Millî Mücadele sırasında sayısı otuz sekize çıkmıştır. Toplam talebe sayısı, yedi binden fazladır.
Darülhilafetilaliyye Medresesi Konya Şubesi, 1915 yılında faaliyete geçirilmiştir. Beş yılık Vilayat Medaris-i Taliyesi olarak kurulmuştur. Amacı köy ve kasabalar için yeterli ilim ve fenle yetiştirilmiş imam-hatip-vaiz, müderris ve muallim yetiştirmektir. Bu amaca ulaşmak için, var olan medreselerden faydalanılmıştır.
Beş senelik taşra medreselerinin beş sınıfında okunacak dersler ile haftalık ders saatleri şöyledir: Tertil-i Kur’an-ı Kerim (her gün), ahlak-ı Kur’aniyye (4 saat), tefsir-i şerif (4), hadis-i şerif (4), fıkıh (12), tevhid (2), Arabî sarf ve lügat (10), Arabî nahv ve mükâleme (11), Türkçe sarf ve nahv ve kitabet (19), tarih-i İslâm (5), tarih-i umumi ve Osmanî ve Türk tarihi (7), coğrafya-yı umumi ve Osmanî (4), hesap (7), hendese (3), cebir (1), hey’et (1), ulûm-ı tabiiyye (fizik, kimya, nebatat ve tabahat) (8), hıfzü’s-sıhha ve tedavi-i iptidai (2), ziraat (3), malumat-ı kanuniye ve iktisadiye ve maliye (3), usul-ı terbiye ve talim (4), el işleri (2), hutut (2), resm-i hattî (teknik resim) (2), terbiye-i bedeniyye ve ilahi (her gün).
Bu program, Konya’da iki öğretim yılı uygulanmıştır. Şeyhülislâm Musa Kâzım’ın kanunla getirdiği değişiklikten sonra ise Konya Darü’l-hilafe’de, İstanbul’un “Süleymaniye”si hariç bütün kademeler açılmıştır.
Konya Darülhilafe için, yeni bir bina yaptırılmamıştır. Birbirine yakın olan Feyziye, Zaferiye ve Özdemirli medreseleri seçilip, Darü’l-hilâfe’nin belli kısımları paylaştırılmıştır. İptida-i Hariç, Feyziye (Kavaklı) Medresesinde; İbtida-i Dâhil ile Sahın, Zaferiye Medresesinde İhzari kısmı ise Özdemirli Medresesinde okutulmuştur. Medrese kademelerinden ihzari: ilkokul, iptida-i hariç: ortaokul, iptida-i dâhil: lise, “Sahn”, “âlî” yani yüksekokul derecesindedir.
Darülhilafe’nin bugün için yeri, İsmet Paşa İlköğretim Okulu ve bahçesini kaplayan alandır. Medresenin kapısı, İstanbul Caddesi üzerindedir. 3-4 pay inilerek avlusuna girilen Darü’l-hilafe’nin; Feyziye kısmının en ferah yeri, geniş avlusudur. Ortasında, bir kayısı ağacı olan geniş avlu, kırk kadar hücre ile çevrilmiştir. Zamanla bu odalar yetmediği için yakındaki medreselerin (İsibzâde, Nuriye gibi) odalarında da Darülhilafe talebeleri kalmıştır.
Darülhilafe, talebelerini ilkokullar, eski medreseler ve kendini özel yetiştirmiş insanlardan imtihanla seçmekte, seviyelerine göre kaydetmektedir. 1917’de Darülhilafe’nin toplam mevcudu 109 kişidir. Genel sınav sonunda bunlardan altmış beşi sınıfını geçmiş, yirmi üçü ikmale, on sekizi de sınıfta kalmıştır. Askerlik ve diğer sebeplerden sınavlara, üç öğrenci girememiştir. Devamsızlığı otuz günü bulanlar sınıfta kalmıştır. 1917-18 öğretim yılı itibariyle toplam mevcut, 115’tir. Bunlardan altmış ikisi geçmiş, otuz dördü ikmale, on yedisi sınıfta kalmış, askerlik ve diğer sebeplerden iki talebe sınava girememiştir. 1922’de, Konya “Dârü’l-hilâfeti’l-aliyye Medrese-i İlmiye Şubesi”, dokuz sınıflı, 250 talebeli bir eğitim kurumudur. 1923’te talebe miktarı, 284’e yükselir. İhzari’de 122, İptida-i Hariç’te 97, İptida-i Dâhil’de 37, Sahn’da 28 talebe vardır. 1923’te, “Sahn”ın yani “âlî” kısmın ilk sınıfı okumuştur.
1923 Ocağı itibariyle Darülhilafe’nin, üçü idareci olmak üzere yirmi üçü eğitimci, dördü müstahdem toplam yirmi yedi kişilik bir kadrosu bulunmaktadır. Öğrenci sayısının en çok, başarının yüksek olduğu dönem, Millî Mücadele yıllarıdır. Öğretim kadrosunu oluşturan müderris ve muallimleri, vatansever insanlardır. Siyasi yöneliş itibariyle İttihat ve Terakki’ye yakınlardır. Darülhilafe eğitim kadrosunda yer alanlardan bazıları şunlardır: Akşehirli Hacı Ahmet Talat Efendi (Yeşilsoy, 1877-1956), Fevzi Efendi (Başaralızade Hasan Fevzi Alptuğu), Ömer Vehbi Efendi, Aksekili Mehmet Efendi, Aksekili Abdullah Efendi (1870-1925), Enes Efendi (1886-1933), Ahaveynzade Mehmet Efendi (1869-1928), Bardaslı Hasan Efendi (1869-1946), Refik Efendi (Hüseyin Refik Kırış, 1868-1945), Hacı Ali Efendi (Ali Rıza-Ali Şuhudî Öğütlü, 1973-1950), Mümtaz Bey (Koru, 1888-1963), Aksekilizade Hüseyin Efendi (Aksekilibilgin,1891-1960), Ahmet Nushi Bey (Sıçanlızâde,Katırcıoğlu, 1889-1963), Ali Sami Bey (Yücesoy-Kadirşeyhzâde,1887-1960), Mehmet Muhlis Bey (Koner, 1886-1957), Bergamalı Hacı Hasan Efendi (1867-1940), Kazanlı Mehmet Şehit Bey.
Konya Darülhilafe’nin, kuruluştan kapatılışına kadar toplam öğrenci sayısı 585’tir. Bu öğrenci miktarı içinden, değişik vesilelerle öğrenimine devam etmeyip atılanlar olmuştur. Tespit edilebildiği kadarıyla kırk civarında öğretmen çıkmıştır. Çok daha fazlası imam, vaiz vb. din görevlisi, memur olarak görev almışlardır. Öğretmen çıkan Darülhilafe öğrencileri içinde, Abdullah Ahmet (Işığı), Abdullah Vahdi Efendi, Ahmet Hamdi Efendi, Ahmet Rıza (Bilge), Hasan Hüsnü Efendi, Hasip Akçora, İsmail Hakkı Bey, Mehmet Celaleddin Efendi, Mehmet Nuri Efendi, Memduh Yavuz (Süslü), Mustafa Efendi (Kertmen), Mustafa Ferit (Zobun), Osman Oktaç gibileri bulunmaktadır.
Konya Darülhilafe’de, kapatılmadan önceki en önemli gelişmelerden birisi, 1923’te devrin lideri Gazi Mustafa Kemal’in bu medreseyi ziyaretidir. M. Kemal Paşa, Konya’ya beşinci gelişi olan 20 Mart 1923’te, Konya İstasyonu’nda karşılayanlar arasında dikkat çeken beyaz sarıklı talebelerin kurumu olan Darülhilafe’ye uğrar. Medrese müdürü Akşehirli Ahmet Efendi (Yeşilsoy), müderris ve Konya müftüsü Yalvaçlı Ömer Vehbi Efendi ve öteki müderrisler tarafından karşılanır. Birçok sınıfta öğrencilere soru sorup, ders dinleyen M. Kemal, medreseden olumlu intibalarla ayrılır. Memleket ve milleti ihya edecek, çağdaş ve gerçek âlimlerin buradan yetişeceğini ifade eder. Duyduğu memnuniyeti, 3.000 lirayı medreseye hediye ederek madden de ifade eder. Fakat ziyaretten yaklaşık bir yıl sonra medrese, önce Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile Maarif Vekâletine bağlanır. Sonra, Maarif Vekâleti emri ile 12 Mart 1924’te üzerindeki “Dârü’l-hilâfe” levhası indirilerek kapatılır. 13 Mart 1924’te Konya İmam-Hatip Okulu olarak açılır.
