DERE MEZARLIKLARI

Tarihî bir yerleşim yeri olan Dere’nin dört tarihî mezarlığı vardır.

Aşağı Mezarlık

Dere Âşıklar Mahallesi’nde, Dere Caddesi üzerindeki mezarlık, yamuk planlı olup, eğimli arazi üzerinde 3.700 m²lik küçük bir alanı kaplar. Çevre duvarı moloz taşla örülmüştür. Mezarlığın güneyde ve kuzeyde olmak üzere iki girişi mevcuttur. Ana giriş güneydedir. Mezarlık, hâlen defne açıktır.

Osmanlı Dönemi mezar taşlarında Sille ve Gödene taşları kullanılmıştır. Mezarların bir kısmında yalnız baş taşı, bir kısmında ise hem baş hem ayak taşı mevcuttur. Bunlar çoğunlukla doğrudan toprağa dikilmiştir. Ancak bazıları Cumhuriyet Dönemi taşlarında olduğu gibi çerçeveli mezar tipindedir. Mezar taşları üçgen alınlıklı, yarım daire ve sivri kemerlidir. Taşlarda yazı çeşidi olarak sülüs, muhakkak ve talik hat görülür. Bu yazılar kabartma tekniğinde yazılmıştır. Mezar taşlarının büyük çoğunluğu süslemesiz iken, birkaç taşta kabartma tekniğinde yapılmış daire ve yarım daire şeklinde motifler görülmektedir.

Cumhuriyet Dönemi mezar taşlarında ise Sille taşı, mermer ve beton malzeme kullanılmış, hem baş hem ayak taşının bulunduğu çerçeveli mezar tipi tercih edilmiştir. Baş taşlarında güneş formlu tepe kısmı, ayak taşlarında üçgen alınlık görülür. Bazı taşlarda ise hem baş hem ayak taşı dilimli kemerlidir. Bu dönemin mezar taşlarında yazı kazıma tekniğindedir. Süsleme ayak taşlarında yoğunlaşır ve en çok servi motifi kullanılmıştır. Bir baş taşında ise stilize hatayi motifi görülmektedir.

Mezarlıkta yer alan en eski mezar taşı 1325/1908 tarihlidir. Ancak toprak altında kalan mezar taşlarının mezarlığın tarihini biraz daha eskiye götürmesi muhtemeldir. Buradan yola çıkarak mezarlığın XIX. yüzyıl sonlarından beri kullanıldığı söylenebilir.

Âşıklar Mezarlığı

Dere Âşıklar Mahallesi’nde, Dere Caddesi üzerinde yer alan mezarlık, “Emirler Mezarlığı” olarak da bilinmektedir.

Yamuk planlı mezarlık, oldukça eğimli bir arazi üzerinde, 7.200 m²lik küçük bir alanı kaplar. Mezarlığın çevre duvarı moloz taşlarla örülmüştür. Güneyde ve kuzeybatıda olmak üzere iki giriş kapısı mevcuttur. Ana giriş güneyde Dere Caddesi üzerindedir. Mezarlıkta defin işlemi hâlen devam etmektedir.

Tarihî mezar taşlarında kullanılan malzeme mermer, Sille ve Gödene taşıdır. Mezarların bir kısmının yalnız baş taşı, bir kısmının ise hem baş hem ayak taşı mevcuttur. Mezar taşlarında üçgen alınlık, yarım daire, sivri ve dilimli kemer görülür. Yazı çeşidi sülüs, nesih ve rikadır. Bu yazılar kabartma ve kazıma tekniğindedir. Bazı taşlarda yazılar kartuş içine alınmıştır. Mezar taşlarında süsleme hemen hemen hiç görülmezken yalnız Karamanoğulları Dönemine ait bir mezar taşının baş ve ayak taşının her iki yüzünde palmet motifleri görülür. Mezarlıkta üzerinde yazı bulunmayan, kabaca şekillendirilmiş mezar taşları da bulunmaktadır. Sille taşından yapılan mezar taşlarının yüzeyleri dökülmeye başladığından bir kısmı okunamayacak durumdadır. Taşların bazıları ise toprağa gömülmüş vaziyettedir.

Cumhuriyet Dönemi mezar taşlarında ise mermer ve beton malzeme kullanılmış, hem baş hem ayak taşının bulunduğu çerçeveli mezar tipi tercih edilmiştir. Baş taşlarında güneş formlu tepe kısmı, ayak taşlarında üçgen alınlık görülür. Bazı taşlarda ise hem baş hem ayak taşı dilimli kemerlidir. Bu dönemin mezar taşlarında yazı kazıma tekniğindedir. Süsleme ayak taşlarında yoğunlaşır ve taşlarda daha çok servi motifleri işlenmiştir.

Dere Âşıklar Mezarlığı’ndaki mezar taşlarının çoğu 1800’lü yılların sonlarına aittir. Ancak 818/1415 tarihli Hasan Bey’e ait mezar taşı bize, bu mezarlığın Karamanoğulları Döneminden itibaren kullanıldığını göstermektedir. Hasan Bey’in mezar taşı, mermerden, dilimli kemerli olarak yapılmış, baş ve ayak taşından müteşekkildir. Hem baş hem ayak taşının iki tarafı da sülüs hatla yazılıdır. Mezar taşının alınlığı bitkisel dal ve palmet motifleriyle süslenmiştir. Bu mezar taşı ile mezarlıkta bulunan diğer mezar taşları arasında yaklaşık 400 yıllık bir zaman farkı olup, arada geçiş dönemini gösterecek hiçbir taşın olmaması şaşırtıcıdır.

Büyük Mezarlık

Dere Âşıklar Mahallesi’nde, Elektrik Caddesi üzerindeki yamuk planlı mezarlık, hafif eğimli bir arazi üzerinde, 22.000 m²lik büyük bir alanı kaplamaktadır. Çevre duvarı moloz taş örgülüdür. Mezarlığın dört giriş kapısı vardır. Ana giriş güneydoğudadır. Mezarlıkta defin işlemi devam etmektedir.

Osmanlı Dönemi mezar taşlarında malzeme olarak mermer, Sille ve Gödene taşı kullanılmıştır. Mezar taşları üçgen alınlıklı, sivri, yarım daire ve dilimli kemerli olup süslemesizdir. Erkeklere ait mezar taşlarında fesli başlıkların kullanıldığı da görülmektedir. Mezarların bir kısmının yalnız baş taşı, bir kısmının ise hem baş hem ayak taşı mevcuttur. Bu taşlar doğrudan toprağa dikilebildiği gibi çerçeveli mezar şeklinde olanları da vardır. Mezar taşlarında yazı çeşidi olarak sülüs, muhakkak ve talik hat kullanılmıştır. Bu yazılar kabartma tekniğindedir. Bazı mezar taşlarında yazılar kartuş içine alınmıştır. Birkaç mezar taşı hem Osmanlı hem günümüz alfabesi ile yazılmıştır. Ayrıca mezarlıkta üzerinde yazı bulunmayan, kabaca şekillendirilmiş mezar taşları da bulunmaktadır. Bu dönemin mezar taşları belli bir noktada toplanmayıp hemen her yerde görülmektedir. Sille taşından yapılan mezar taşları dış etkenler sebebiyle bozulmaya yüz tuttuğundan bir kısmı okunamaz hale gelmiştir. Pek çok mezar taşı yan yatmış ya da toprağa gömülmüş vaziyettedir.

Cumhuriyet Dönemi mezar taşlarında ise mermer ve beton malzeme kullanılmış, hem baş hem ayak taşının bulunduğu çerçeveli mezar tipi tercih edilmiştir. Baş taşlarında güneş formlu tepe kısmı, ayak taşlarında üçgen alınlık görülür. Bazı taşlarda ise hem baş hem ayak taşı dilimli kemerlidir. Erkeklere ait mezar taşlarında sarıklı başlıklar da kullanılmıştır. Bu dönemin mezar taşlarında yazı, kazıma tekniğindedir. Süsleme ayak taşlarında yoğunlaşır ve kıvrım dallar, servi motifleri en çok kullanılan motiflerdir. Mezarlıkta farklı olarak bir baş taşının sivri kemeri içinde stilize hatayi, bir diğerinin daire biçimli tepe kısmında barok dönemi akantus yaprağı motiflerinin işlendiği görülmektedir.

Mezarlıktaki incelemeler sırasında görebildiğimiz en eski mezar taşı 1264/1849 tarihlidir. Buna göre mezarlık, XIX. yüzyıl ortalarından itibaren kullanılan ve günümüze kadar ulaşan bir Osmanlı mezarlığıdır. Ancak toprağa gömülen ya da yazısız olarak dikilen taşlar bu tarihi daha da gerilere götürebilir.

Cami-i Kebir Mezarlığı

Dere Cami Kebir Mahallesi’ndeki yamuk planlı mezarlık, 3.100 m²lik küçük bir alanı kaplar. Çevre duvarı moloz taşlarla örülmüştür. Doğu ve batı yönünde iki giriş kapısı vardır. Mezarlıkta defin işlemi hâlen devam etmektedir.

Mezar taşı malzemesi olarak Sille taşı, beton ve mermer kullanılmıştır. Hem baş hem ayak taşının bulunduğu çerçeveli mezar tipi yaygındır. Baş taşlarında güneş formlu bir tepe kısmı yapılmış, ayak taşlarında ise üçgen alınlık tercih edilmiştir. Bunun dışında dilimli kemerli ve üçgen alınlıklı taşlar da göze çarpmaktadır. Süsleme olarak sadece ayak taşlarında servi motifleri görülmektedir.

Mezarlıkta Osmanlı alfabesi ile yazılmış mezar taşı bulunmamaktadır. Mevcut taşlardan anlaşıldığı kadarıyla 1970’li yıllardan beri kullanılan yeni bir mezarlıktır.